Άρθρα και Έρευνες
από την κοινωνική λειτουργό του Κλιμακίου «Θάλπος Ιστιαίας» Μαρία Πετκίδου
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να περιγραφεί και να οριστεί η φιλία. Καθώς πρόκειται για ένα τόσο προσωπικό, ξεχωριστό και πολυεπίπεδο κομμάτι της ζωής του ατόμου, θα μπορούσαμε με αυτοπεποίθηση να πούμε ότι υπάρχουν τόσοι ορισμοί της φιλίας όσοι και άνθρωποι.
Έχει φανεί, ωστόσο, ότι ανεξαρτήτως χρόνου, πολιτισμού και τόπου υπάρχου κάποια κοινώς αποδεκτά χαρακτηριστικά που αναμένει κάποιος κατά την είσοδό του στην αρένα της φιλίας. Αυτά την ορίζουν ως μια αμφίδρομη εκούσια και συνεργατική σχέση μεταξύ δύο ατόμων με τα στοιχεία της συντροφικότητας, της οικειότητας, και της αλληλοβοήθειας να εμφανίζονται με διαφορετικές εντάσεις οι οποίες ορίζονται από τα δύο μέλη.
Σε μία ιδανική κοινωνία τα χαρακτηριστικά αυτά θα ήταν αρκετά ώστε να καλύπτουν το εύρος των ανθρώπινων φιλικών σχέσεων. Πολύ συχνά, όμως μεταξύ ομαδικών και δυαδικών συζητήσεων θα αναφερθεί και θα τεθεί στο μικροσκόπιο μια ειδική κατηγορία φιλίας: αυτή μεταξύ ενός άνδρα και μια γυναίκας. Με επίκεντρο της συζήτησης την αμφισβήτηση ή την επιβεβαίωση της ύπαρξής της.
Το γεγονός, βέβαια, ότι είναι ακόμα τόσο ενεργό θέμα συζήτησης, με πολλές απόψεις και ποικίλες αιτιολογίες πιθανόν να οφείλετε στην νεότητα του φαινομένου. Καθώς οι φιλίες μεταξύ ανδρών και γυναικών αυξήθηκαν μετά τη δεκαετία του 80’, παρουσιάζονται αρκετά πιο πολύπλοκες στα πλαίσια μιας ετεροκανονικής κοινωνίας από ότι οι φιλίες με μέλη του ίδιου φύλου και οι ρομαντικές σχέσεις που χαίρουν ξεκάθαρης αποδοχής και υπόστασης.
Στις περισσότερες συζητήσεις, το κύριο επιχείρημα, κατά την αμφισβήτηση της ύπαρξης ή αυθεντικότητας της φιλίας μεταξύ άνδρα και γυναίκα, είναι η σεξουαλική έλξη ή ο κίνδυνος σεξουαλικής έλξης από τουλάχιστον ένα από τα δύο μέρη. Από τη πλευρά τους ορισμένοι ανθρωπολόγοι τείνουν να επιβεβαιώσουν αυτήν την άποψη με την υπόθεση ότι στην ανθρώπινη ιστορία, τόσο το ανδρικό όσο και το γυναικείο φύλο έχουν παρουσιάσει συμπεριφορές που επιδεικνύουν υψηλή προσπάθεια ως προς την εξεύρεση μακροχρόνιου συντρόφου. Οι φιλικές σχέσεις μεταξύ τους, λοιπόν, θα μπορούσαν να θεωρηθούν εξελιγμένες στρατηγικές ως προς τον ίδιο σκοπό προκειμένου να συμβαδίσουν με τις –μοναδικές στη ανθρώπινη ιστορία- εξελίξεις που περιλαμβάνουν συνεχείς, μη αναπαραγωγικού σκοπού, συνευρέσεις του άνδρα και της γυναίκας (εργασία, χόμπι, δραστηριότητες, παρέες).
Παρ’ότι όμως, στην γενική αντίληψη, η εμφάνιση έλξης μεταξύ φίλων αυτόματα σηματοδοτεί είτε το τέλος της και την αρχή μια ερωτικής σχέσης, είτε απλά το τέλος της, δε υπάρχει τίποτα εγγενές στην σεξουαλική έλξη και δραστηριότητα που να οδηγεί αναγκαστικά στο τέλος μιας φιλίας. Ανεξάρτητα από τους βιολογικούς παράγοντες, στις στενές φιλίες σημαντικά στοιχεία είναι ο σεβασμός, η εκτίμηση και ο θαυμασμός του φίλου. Συναισθήματα τα οποία όταν δεν συνυπάρχουν με πρακτικούς ανασταλτικούς παράγοντες (όπως η εξ αίματος συγγένεια ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός) μπορούν να οδηγήσουν σε έλξη. Είναι όμως στο χέρι μας το κατά πόσο θα αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα αυτά και την πηγή τους, θα τους δώσουμε το κατάλληλο χρόνο αποδέχοντάς τα προκειμένου να τα διαχειριστούμε ή θα τα ικανοποιήσουμε.
Επίσης, καθώς η εγγύτητα και η τρυφερότητα για πολλούς είναι σημαντικοί παράγοντες της φιλίας και παραδοσιακά, σύμφωνα με έρευνες, οι φιλίες μεταξύ γυναικών παρουσίαζαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό πράξεις συναισθηματικής έκφρασης ή αυτοαποκάλυψης, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτά τα συναισθήματα μπορούν να επικοινωνηθούν με πολλούς τρόπους μέσα σε μία φιλία και ότι (όπως αναφέρει η επικοινωνιολόγος Ira Virtanen) «Η ανάγκη για στενή σχέση και οικειότητα δεν σχετίζεται ούτε με το φύλο ούτε με την κουλτούρα, σχετίζεται με τον άνθρωπο». Γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις κοινωνικές εξελίξεις που έχουν αλλάξει τον τρόπο που οι άνδρες εκφράζονται στα πλαίσια της φιλίας. Το άγγιγμα έχει γίνει ένας πολύ πιο αποδεκτός τρόπος επικοινωνίας και έκφρασης οικειότητας μεταξύ φίλων, κάτι που στο παρελθόν, λόγω τω έμφυλων στερεοτύπων περιόριζε τις διαπροσωπικές επιλογές και εκφράσεις των ανδρών.
Ενώ λοιπόν η ερωτική έλξη μεταξύ δυο φίλων είναι κάτι συχνό, δεν αιτιολογεί το γεγονός ότι θεωρείται από πολλούς ως αναγκαστική εξελικτική πορεία της σχέσης όταν πρόκειται για αντίθετα φύλα. Πολλές φορές μοτίβα συμπεριφοράς που στην κοινή γνώμη θεωρούνται ότι προκαλούνται από καθοριστικούς βιολογικούς παράγοντες, στην πραγματικότητα επηρεάζονται σημαντικά από πολιτισμικές πρακτικές και απόψεις, βαθιά εγκαθιδρυμένα έμφυλα στερεότυπα και περιορισμούς που επιβάλλονται από πολύ νωρίς στην διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Ακόμα και σήμερα τα Μ.Μ.Ε. διαποτίζουν στις φιλικές σχέσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών την εντύπωση ότι πρέπει να έλκονται ο ένας με τον άλλον. Παρουσιάζουν τις σχέσεις των αντίθετων φύλων φυσιολογικές μόνο όταν υπάρχει ερωτισμός, ενώ όταν δεν υπάρχει ως παράξενο και αδύνατο.
Έμφυλα στερεότυπα διχοτόμησης και προώθησης της ετεροσεξουαλικής προκατάληψης που εμφανίζεται στα θεμέλια της κοινωνίας γίνονται αισθητά ακόμα και στις πρώτες σχολικές βαθμίδες. Διαχωρισμός με βάση το φύλο στις φιλίες παρατηρείται ήδη από το δημοτικό όπου και εντείνονται με διαφορετικές δραστηριότητες, επιρροές και μεθόδους κοινωνικοποίησης στους ρόλους των φύλων. Σύμφωνα με τον Cohen, αυτό δεν αναιρεί τον ρόλο των βιολογικών παραγόντων στις διαφορές ανδρών και γυναικών, όμως τονίζει την κοινωνική επιρροή που ασκείται στο παιδί κατά την ένταξή του στις πολύπλοκες κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις.
Οι προσδοκίες που έχουμε από τον τρόπο συμπεριφοράς και τις σχέσεις των φύλων λέει πολλά για εμάς σαν κοινωνία. Και όσο και αν η εμπειρία επιβεβαιώνει τις προσδοκίες για διάχυτους σεξουαλικούς τόνους στις φιλικές συναναστροφές των δύο φύλων, άμα θέλουμε να προχωρήσουμε σαν κοινωνία χωρίς έμφυλα στερεότυπα που μας περιορίζουν σε αναπαραγωγικές μηχανές ίσως είναι καιρός να σταματήσουμε να αμφισβητούμε την αυθεντικότητα των σχέσεων με μόνο κριτήριο το φύλο των μελών και να αποδεχτούμε τις κοινωνικές αλλαγές που οδήγησαν στις σχέσεις αυτές.
Πηγές:
Virtanen, I. (2018, January 5). Men and women can – and should – be friends: Ira Virtanen: Tedxotaniemi. YouTube. Retrieved February 25, 2023, from https://youtu.be/xhL0Gu4bp8M
Bleske-Rechek, A., Somers, E., Micke, C., Erickson, L., Matteson, L., Stocco, C., Schumacher, B., & Ritchie, L. (2012). Benefit or burden? Attraction in cross-sex friendship. Journal of Social and Personal Relationships, 29(5), 569–596.
Afifi, W. A., & Faulkner, S. L. (2000). On being «just friends’: The frequency and impact of sexual activity in cross-sex friendships. Journal of Social and Personal Relationships, 17(2), 205–222.
Sapadin, L. A. (1988). Friendship and gender: Perspectives of professional men and women. Journal of Social and Personal Relationships, 5(4), 387–403.
Elkins, L.E., Peterson, C. Gender differences in best friendships. Sex Roles 29, 497–508 (1993).
Monsour, M. (1992). Meanings of intimacy in cross- and same-sex friendships. Journal of Social and Personal Relationships, 9(2), 277–295.
Photo by Nana Lapushkina: https://www.pexels.com/photo/a-man-and-a-woman-sitting-on-a-wooden-surface-while-smiling-at-the-camera-12507981/
