Θεραπείες μέσω Τεχνών

από την ψυχολόγο – χοροκινητική ψυχοθεραπεύτρια του «Θάλπος» Ευτυχία Νικολοπούλου

‘’Η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας βοηθάει να ανακαλύψουμε την αλήθεια.’’

Pablo Picasso, 1881-1973, Ισπανός ζωγράφος

Η ψυχοθεραπεία είναι ο δρόμος για να ανακαλύψουμε την αλήθεια μας, να φωτίσουμε πλευρές του εαυτού που βρίσκονταν στο σκοτάδι για καιρό και να αγκαλιάσουμε όλα τα κομμάτια μας, αυτά για τα οποία είμαστε περήφανοι αλλά κι εκείνα που μας δυσκολεύουν και θέλουμε να τα αποποιηθούμε. Μέσω της δημιουργικότητας και της τέχνης ο υπεραναλυτικός νους μπορεί λίγο να σωπάσει και να αφεθούν να αναδυθούν στην επιφάνεια ασυνείδητες και λογοκριμένες πλευρές του εαυτού μας. Η τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία και οι θεραπευτικές προσέγγισεις που εξειδικεύονται σε αυτό ονομάζονται Θεραπείες μέσω Τεχνών.

Οι Θεραπείες μέσω Τεχνών (Arts therapies) είναι ο όρος που αναφέρεται στη ψυχοθεραπευτική χρήση δημιουργικών μέσων όπως η ζωγραφική, η κίνηση, η μουσική, η δραματουργία με σκοπό την προώθηση της συναισθηματικής, κοινωνικής, γνωστικής και σωματικής ολοκλήρωσης και ευεξίας του ατόμου. Ο όρος Θεραπείες μέσω Τεχνών είναι η γενικότερη ομπρέλα κάτω από την οποία υπάγονται η δραματοθεραπεία, η εικαστική ψυχοθεραπεία, η μουσικοθεραπεία και η χοροκινητική ψυχοθεραπεία. Συνδυάζουν θεωρίες ψυχολογίας και ψυχοθεραπείας (συχνά ψυχοδυναμικές) με αντίστοιχες θεωρίες πάνω στο δημιουργικό μέσο που χρησιμοποιείται.

Μπορούν να λάβουν χώρα ατομικά ή ομαδικά από κατάλληλα εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Ο θεραπευόμενος δε χρειάζεται να έχει γνώση ή προηγούμενη εμπειρία με το δημιουργικό μέσο που χρησιμοποιείται στη θεραπεία (π.χ. να ξέρει να χορεύει, ζωγραφίζει κλπ.). Οι παραπάνω θεραπείες μπορούν να λειτουργήσουν παράλληλα διαγνωστικά και θεραπευτικά (Cruz, 2006). Και σε αυτό το είδος θεραπείας όπως και στις λεκτικές, η σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου λειτουργεί σαν καταλύτης για την πορεία κι έκβαση της θεραπείας.

Σε ποιους απευθύνονται;

Οι θεραπείες απευθύνονται σε άτομα όλων των ηλικιών, από παιδιά, ενήλικες μέχρι και ηλικιωμένους και είναι κατάλληλες για άτομα που ανήκουν στο γενικό πληθυσμό και αντιμετωπίζουν ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες όπως πένθος, απώλειες, μεταβατικές περιόδους, άγχος, κατάθλιψη, καθώς και για οποιονδήποτε επιθυμεί να μπει σε μία διαδικασία αυτογνωσίας και αυτοεξερεύνησης. Παράλληλα, απεθύνονται και σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχιατρικής φύσεως όπως ψυχώσεις, διατροφικές διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας κα. Τέλος, αποτελούν ενδεδειγμένη ψυχοθεραπευτική μέθοδο για άτομα με αναπτυξιακές διαταραχές (π.χ.αυτισμός) ή και ανθρώπους που έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες και είναι δύσκολο να τις επεξεργαστούν με λόγια.

Ποιες είναι οι κεντρικές ιδέες;

Μία από τις βασικές αρχές αυτών των θεραπειών είναι ότι ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να προβάλει μέσω της δημιουργικής έκφρασης, είτε πρόκειται για εικαστική ή μουσική δημιουργία ή για έκφραση μέσω της κίνησης, τις ασυνείδητες πλευρές του εαυτού του. Τις εσωτερικές του συγκρούσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα τα οποία πιθανώς δε βρίσκονται ακόμα στην επίγνωσή του. Βοηθούν να δώσουν πρόσβαση σε συναισθήματα και τραυματικές εμπειρίες οι οποίες έχουν απωθηθεί (Talwar, 2007) ή εμπειρίες που ανήκουν στο προλεκτικό στάδιο ζωής για τις οποίες το άτομο δεν έχει συνείδηση και οι οποίες όμως επηρεάζουν τη ζωή του ακόμα και σήμερα (π.χ. ο δεσμός με το άτομο φροντίδας τα πρώτα χρόνια ζωής) (Tortora, 2019).

Το άτομο εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμο μ’ έναν έμμεσο και μη επεμβατικό τρόπο και φέρει ενεργά σε αυτή τη διαδικασία το νου, το σώμα και το πνεύμα του. Συγκεκριμένα, μέσω της τέχνης ο θεραπευόμενος παίρνει απόσταση από τα δύσκολα συναισθήματα/εμπειρίες καθώς τα προβάλλει σε αυτό που έχει δημιουργήσει με αποτέλεσμα να μπορεί να τα προσεγγίσει με ένα λιγότερο απειλητικό για τον ίδιο τρόπο (Greenberg, 2008).

Βοηθούν όσους δυσκολεύονται να λεκτικοποιήσουν τις εμπειρίες τους να το κάνουν με έναν ασφαλή τρόπο καθώς μέσα από τη δημιουργία, το άτομο βρίσκει μια συμβολική γλώσσα η οποία γίνεται γέφυρα ανάμεσα στον εξωτερικό και τον εσωτερικό κόσμο (Havsteen-Franklin, 2007). Επίσης, προσφέρουν εναλλακτικές οπτικές θέασης και προσέγγισης της ζωής, καθώς ο θεραπευόμενος μπορεί να πειραματιστεί μέσα στη συνεδρία με τη χρήση δημιουργικών μέσων.

Τέλος, οι Θεραπείες μέσω Τεχνών δεν αποσκοπούν στη δημιουργία ενός ωραίου αισθητικά αποτελέσματος με αντικειμενικά κριτήρια. Αντίθετα, ο θεραπευόμενος ενθαρρύνεται να εξερευνήσει τις δυσκολίες του με τη χρήση δημιουργικών μέσων φέροντας την προσωπική του αισθητική και δίνοντας τοδικό του προσωπικό νόημα σε αυτό που έχειδημιουργήσει, με το θεραπευτή να στηρίζει αυτή τη διαδικασία.