από την ψυχολόγο του Κλιμακίου «Θάλπος Ιστιαίας» Ελευθερία Σταυροπούλου
Συνήθως όταν μιλάμε για μια ψυχική διαταραχή το ενδιαφέρον όλων μας στρέφεται στο άτομο που αποκτά την διάγνωση. Τι γίνεται όμως με τα άτομα που βρίσκονται στο οικείο περιβάλλον του; Φαίνεται ότι η διάγνωση μιας ψυχικής διαταραχής δεν επηρεάζει μόνο το άτομο που τη φέρει αλλά και τον περίγυρο του, όπως είναι τα μέλη της οικογένειας τα οποία συχνά καλούνται να αναλάβουν και τον ρόλο του φροντιστή. Στην χώρα μας, η οικογένεια είναι αυτή που αποτελεί το κύριο φυσικό σύστημα υποστήριξης του ψυχικά πάσχοντα, ενώ πολλές φορές συνιστά και την μοναδική πηγή φροντίδας του (Efthimiou & Fasoi, 2020; Zacharis & Zisi, 2018) .
Τα μέλη της οικογένειας που αναλαμβάνουν την φροντίδα του συγγενή με την ψυχική διαταραχή φαίνεται να έρχονται καθημερινά σε επαφή με πολλούς στρεσογόνους παράγοντες, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες σε οικονομικό, κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο. Αναλυτικότερα, τα άτομα της οικογένειας προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της φροντίδας του ψυχικά πάσχοντα αφιερώνουν πολύ χρόνο και κόπο, αδυνατώντας πολλές φορές να εκπληρώσουν τις προσωπικές τους ανάγκες, όπως είναι η ξεκούραση και η διασκέδαση. Συχνά φαίνεται να περιορίζουν τις κοινωνικές τους συναναστροφές και να απομονώνονται. Πολλά άτομα μάλιστα, τείνουν να στιγματίζονται κοινωνικά από το περιβάλλον τους λόγω της ψυχικής διαταραχής που έχει το συγγενικό πρόσωπο (Κούτρα, 2015). Επίσης, είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν δυσκολίες σχετικά με αμφιθυμικά συναισθήματα ως προς το άτομο που νοσεί και τη διαταραχή (Efthimiou & Fasoi, 2020). Επιπλέον, φαίνεται ότι πολλές οικογένειες βιώνουν άγχος λόγω της έλλειψης γνώσης αναφορικά με την ψυχική διαταραχή που φέρει το μέλος της οικογένειας τους (Panayiotopoulos, Pavlakis, & Apostolou, 2013). Συχνά, οι προσωπικές σχέσεις εντός των μελών της οικογένειας μπορεί να διαταραχθούν και να αυξηθούν οι ενδο-οικογενειακές συγκρούσεις. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες σε συνδυασμό με τα αρνητικά συναισθήματα που πηγάζουν από την ψυχική διαταραχή του αγαπημένου προσώπου συντελούν στην επιβάρυνση των φροντιστών (Efthimiou & Fasoi, 2020; Jeyagurunathan, 2017). Γι’ αυτούς τους λόγους συχνά παρατηρείται μείωση της ποιότητας ζωής και της ψυχικής ευεξίας των φροντιστών και αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας (Efthimiou & Fasoi, 2020; Zacharis & Zisi, 2018; Healthdirect, 2022).
Αν είσαι και εσύ φροντιστής θυμήσου ότι είναι φυσιολογικό να βιώνεις μια σειρά από συναισθήματα σχετικά με τον συγγενή που έχει την ψυχική διαταραχή (Dickens, 2018). Συγκεκριμένα είναι φυσιολογικό να έχεις αισθήματα θλίψης και απώλειας ως προς την προηγούμενη σχέση με το αγαπημένο σου πρόσωπο και για το μέλλον που φανταζόσασταν μαζί πριν την εμφάνιση της διαταραχής (Healthdirect, 2022). Επίσης μπορεί να βιώνεις ντροπή για το άτομο που νοσεί, όπως για παράδειγμα όταν συμπεριφέρεται με έναν τρόπο που σε εκθέτει δημόσια (Κούτρα, 2015). Επιπλέον, μπορεί να υπάρξουν αισθήματα ενοχής όταν για παράδειγμα σκέφτεσαι ότι δεν αντέχεις άλλο. Ο θυμός είναι ένα ακόμα συναίσθημα που μπορεί να βιώνεις στην προσπάθεια σου να διαχειριστείς την διαταραχή. Το σημαντικό που χρειάζεται να θυμάσαι είναι ότι τον θυμό τον προκαλεί η ψυχική διαταραχή και οι δυσκολίες που προκύπτουν από αυτή και όχι ο ίδιος ο συγγενής ως πρόσωπο. Σε περίπτωση που νιώθεις έντονο θυμό για το άτομο που νοσεί και σκέφτεσαι πράγματα που πιθανόν θα τον έβλαπταν χρειάζεται άμεσα να επικοινωνήσεις με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Να θυμάσαι ότι δεν είσαι μόνος στην προσπάθεια σου να διαχειριστείς τα συναισθήματα και τις δυσκολίες που φέρει η εκάστοτε ψυχική διαταραχή του συγγενή. Το να μοιράζεσαι τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου με ειδικούς ή με μια ομάδα ψυχο-κοινωνικής υποστήριξης είναι πολύ βοηθητικό και πολλές φορές λυτρωτικό.
Εάν εστιάζεις στη φροντίδα ενός δικού σου ανθρώπου με ψυχική διαταραχή είναι σημαντικό να φροντίζεις τον εαυτό σου τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά, ώστε να είσαι σε θέση να συνεχίσεις να παρέχεις την φροντίδα σου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο καθ’ όλη την διάρκεια της νόσου (Healthdirect, 2022). Προκειμένου να νιώσεις καλύτερα από την φόρτιση της φροντίδας, χρειάζεται να συμπεριλάβεις κάποιες καλές συνήθειες στην καθημερινότητά σου. Συγκεκριμένα, προσπάθησε να κοιμάσαι αρκετά, να ακολουθείς μια ισορροπημένη διατροφή και να βάλεις την σωματική άσκηση στη ζωή σου (Efthimiou & Fasoi, 2020; Κούτρα, 2015; Norian, 2022). Η φυσική δραστηριότητα έχει συνδεθεί με την βελτίωση των επιπέδων ψυχικής υγείας και κατ’ επέκταση με χαμηλότερα επίπεδα άγχους, βελτίωση διάθεσης και μείωση κόπωσης. Επίσης, είναι σημαντικό να βρεις χρόνο για τον εαυτό σου και να ασχοληθείς με δραστηριότητες που σε ξεκουράζουν όπως το να συναναστραφείς με άτομα που σε ευχαριστούν
Για να εξασφαλίσεις περισσότερο χρόνο για τον εαυτό σου, προσπάθησε να βρεις κάποιον να αναλάβει τη φροντίδα του ψυχικά πάσχοντα συγκεκριμένες ώρες. Ιδιαίτερα σε στιγμές που ο συγγενής χρειάζεται πολλή υποστήριξη και νιώθεις πιεσμένος, ένα διάλειμμα πιθανόν να βοηθήσει ώστε να εστιάσεις στις δικές σου ανάγκες εκείνη την στιγμή. Αυτό προϋποθέτει βέβαια να ξέρεις ότι το άτομο φροντίζεται από κάποιον άλλον (Healthdirect, 2022). Ζήτησε βοήθεια για τον εαυτό σου εάν τη χρειάζεσαι. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσεις τα όρια αυτού που μπορείς να δώσεις (Norian, 2022). Ανάλογα με την περιοχή που διαμένεις μπορεί να βρεις κάποιο κέντρο ψυχικής υγείας που παρέχει δωρεάν ψυχιατρική και ψυχολογική υποστήριξη. Τέλος, υπάρχουν μερικές δωρεάν τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας που θα μπορούσες να καλέσεις για ενημέρωση, ψυχολογική υποστήριξη ή/και καθοδήγηση σε θέματα κοινωνικής πρόνοιας. Αυτές είναι:
Η Κρατική Γραμμή Ψυχοκοικοινωνικής Υποστήριξης (24ωρη) → 10306
Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη → 1034
Πηγές:
Dickens, R. (2018, August 23). 60 tips for supporting a family member with mental illness. Ανακτήθηκε από https://www.mindspringshealth.org/tools-and-resources/60-tips-for-supporting-a-family-member-with-mental-illness/
Efthimiou, F., & Fasoi, G. (2020). Psychiatric patient and the burden of caregivers. Perioperative Nursing-Quarterly scientific, online official journal of GORNA, 9, 134-140. Ανακτήθηκε Απρίλιο 22, 2023, από https://www.spnj.gr/en/psychiatric-patient-and-the-burden-of-caregivers-p211.html
Zacharis, T., & Zisi, V. (2018). Quality of life and physical exercise in caregivers of patients with mental illness. Archives of Hellenic Medicine, 35(2), 182–187. doi:10.13140/RG.2.2.27809.71525.
Jeyagurunathan, A., Sagayadevan, V., Abdin, E., Zhang, Y., Chang, S., Shafie, S., … & Subramaniam, M. (2017). Psychological status and quality of life among primary caregivers of individuals with mental illness: a hospital based study. Health and quality of life outcomes, 15, 1-14.
Healthdirect. (2022). Caring for someone with a mental illness. Ανακτήθηκε Απρίλιο 22, 2023 από https://www.healthdirect.gov.au/caring-for-someone-with-a-mental-illness
Κούτρα, Κ. (2015). Ο ρόλος της οικογένειας στη φροντίδα ψυχιατρικών ασθενών και οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μελών της (Διπλωματική εργασία). ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Πάτρα. Ανακτήθηκε από http://repository.library.teimes.gr/xmlui/handle/123456789/4164
Norian, I. (2022, November). Helping a loved one cope with mental illness. Retrieved April 24, 2023, from https://www.psychiatry.org/patients-families/helping-a-loved-one-cope-with-mental-illness
Panayiotopoulos, C., Pavlakis, A., & Apostolou, M. (2013). Family burden of schizophrenic patients and the welfare system: The case of Cyprus. International Journal of Mental Health Systems, 7(1), 1-9. doi: 10.1186/1752-4458-7-13
Photo by Marcus Aurelius: https://www.pexels.com/el-gr/photo/6787847/