Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο του “Θάλπος Καλαμάτας” Κυριακή Κορμά
«… ο πόλεμος έρχεται σε πλήρη αντίφαση προς τον ψυχικό μας κόσμο, όπως τον διαμόρφωσε ο πολιτισμός. Δεν τον ανεχόμαστε πια. Δεν πρόκειται μόνον για μια πνευματική άρνηση. Για μας τους ειρηνόφιλους, ο πόλεμος είναι αφόρητος εξ ιδιοσυγκρασίας».
Έτσι απαντούσε ο Φρόυντ στον Αϊνστάιν το 1932, ανταποκρινόμενος στην
πρόσκληση της Κοινωνίας των Εθνών και τελείωνε την επιστολή του γράφοντας :
«Πόσο πρέπει να περιμένουμε, ώστε και οι άλλοι να γίνουν ειρηνόφιλοι; Δεν μπορούμε ή δεν ξέρουμε. Ίσως όμως να μην αποτελεί μια ουτοπιστική ελπίδα ότι η επιρροή δύο παραγόντων, η όλο και πιο πολιτισμένη μας στάση και ο δικαιολογημένος φόβος των συνεπειών ενός ολοκληρωτικού πολέμου, θα τερματίσει τον πόλεμο στο προσεχές μέλλον».
Στο χάραμα της τρίτης χιλιετίας ούτε η πολιτισμένη μας στάση, ούτε ο φόβος των συνεπειών μοιάζουν να έχουν μετρήσει για την αποφυγή του πολέμου. Ο πόλεμος εξακολουθεί να γράφει ιστορία.
Η εκλογίκευση του παραλογισμού και ο ανελέητος κυνισμός της νέας τάξης πραγμάτων που δεν έχει χρόνο να στοχασθεί και να πάρει υγιή απόσταση από τα πράγματα βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο, κάτι που δεν υπήρχε την εποχή του Αϊνστάιν και του Φρόυντ. Ο Φρόυντ μας έμαθε να εστιάζουμε την προσοχή μας στο άρρητο, στη σκοτεινή περιοχή του ασυνείδητου. Ο «άλλος» αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας και ο εχθρός που προβάλλεται ως ποταπός και αφανιστέος, που σε μια καταχρηστική γενίκευση φτάνει να περιλαμβάνει τους πάντες από αθώα βρέφη και άμαχο πληθυσμό μέχρι δημοσιογράφους, τότε η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει και ο βομβαρδισμός όλων εκείνων των αξιών που μας έκαναν να είμαστε περήφανοι για την ιστορία του πολιτισμού που δημιουργήσαμε βρίσκεται στο επίκεντρο των συνεπειών.
Οι ψυχικές επιπτώσεις ενός τέτοιου πολέμου είναι ολέθριες και ως τέτοιες βιώνονται από όλες τις πλευρές, επιτιθέμενους, αμυνόμενους και αμάχους. Τα ψυχολογικά τραύματα των εμπειριών τρόμου και των φρικαλεοτήτων συνοδεύουν τον πληθυσμό εφ όρου ζωής και κάποια εμποτίζουν και τις επόμενες γενιές.
Ο φόβος του βίαιου θανάτου είναι κοινός σε όλους τους συμμετέχοντες και η αντιμετώπισή του είναι εξαιρετικά δύσκολη. Η πιο πιθανή εξέλιξη είναι η απώθηση στο υποσυνείδητο και η ανάδυσή του κάθε στιγμή που το άτομο θα βιώνει κίνδυνο. Το αντίδοτο στο φόβο αποτελούν οι πανανθρώπινες αξίες.
Η ψυχοσύνθεση όσων συμμετέχουν σε επεμβατικό πόλεμο διαφέρει από εκείνη των αμυνόμενων. Η ιδεολογία, οι ηθικές αρχές και η αίσθηση δικαίου βρίσκονται στη βάση αυτής της διαφοροποίησης. Ο στρατιώτης μισθοφόρος ή επιστρατευμένος που επιτίθεται, δεν έχει συμμετοχή στη λήψη απόφασης, υπακούει εντολές. Τα εκάστοτε προσχήματα και ιδεολογήματα του πολέμου (εκδημοκρατισμός, εξάρθρωση τρομοκρατίας κτλ) δε φαίνονται να πείθουν πια τους στρατιώτες-πολίτες που ήδη βιώνουν ισοδύναμα τρομοκρατίας εντός της χώρας τους (ανεργία, φτώχεια, ρατσισμός). Η λογική του αρνείται αλλά αυτή δεν έχει το δικαίωμα να την υπακούσει. Οπότε η άβουλη υποταγή στην αναγκαιότητα του πολέμου είναι μονόδρομος προκειμένου να μην έχει θέματα συνείδησης. Έτσι η σύγκρουση συνειδητή ή ασυνείδητη, ανάμεσα στην επιθυμία να μην πράξει και στην πράξη, είναι διαρκής. Τέτοιες συγκρούσεις βρίσκονται συνήθως πίσω από αυτοχειρίες στρατιωτών. Επίσης η πιθανότητα να μη δει ξανά τους δικούς του ανθρώπους προκαλεί τεράστιο φόβο, ο οποίος εκτονώνεται με πράξεις φρικαλεότητας και βίας. Στόχος είναι η αυτοσυντήρηση. Θα σκοτώσει για να μη σκοτωθεί. Η ανάγκη επιβίωσης γεννά καχυποψία, ανασφάλεια, νευρικότητα, προβλήματα ύπνου, μίσος, παραισθήσεις. Τα συναισθήματα αυτά γίνονται μέρος της προσωπικότητας. Το αδιέξοδο των πολέμων συνάδει με το αίσθημα αδιεξόδου που βιώνει αυτός που επιστρέφει. Γίνεται οξύθυμος και βίαιος. Οι σχέσεις, οικογενειακές και κοινωνικές, δοκιμάζονται. Η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων δεν επιτρέπει κατ ουσίαν την επεξεργασία και λύση των ενδοψυχικών συγκρούσεων. Οι τελετές απόδοσης τιμών συνήθως δρουν στην κατεύθυνση διατήρησης αυτής της τάξης και σπάνια επιτρέπουν στο στρατιώτη την αποκήρυξη του πολέμου και την υπεράσπιση των ιδανικών της ειρήνης .
Στον αντίποδα, ο στρατιώτης που αμύνεται έχει μεν το φόβο ως κεντρικό συναίσθημα αλλά ο αγώνας του επενδύεται από το αίσθημα δικαίου. Οι πανανθρώπινες αξίες της υπεράσπισης και προστασίας της ζωής και της πατρίδας του, βρίσκονται στο κέντρο του αγώνα του και αυτό τον οδηγεί στην αυτοθυσία. Η αξία των όσων διακυβεύονται αν δεν επιδείξει θάρρος, δεν επιτρέπουν τη διαστροφή της ψυχής του. Ο φόβος μετουσιώνεται σε υπεράσπιση και έτσι περιφρονεί το θάνατο. Αυτό το αίσθημα δικαίου και η χαρά της επιστροφής στην οικογένεια βοηθούν στην αντιμετώπιση των μνημών από τις φρικαλεότητες του πολέμου που αλλοίωσαν τη συμπεριφορά του.
Τέλος, ο άμαχος πληθυσμός χωρίς τρόπο άμυνας, βιώνει το μεγαλύτερο ψυχολογικό κόστος. Ανυπολόγιστες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και ψυχικά τραύματα τόσο βαθιά που δύσκολα επουλώνονται. Φοβίες, νευρώσεις, κρίσεις πανικού, μετατραυματικό στρες, καταθλίψεις μέχρι βαριές ψυχώσεις, αποτελούν παθογένειες που προκύπτουν σε βάθος χρόνου.
Η ψυχή των ανθρώπων και των παιδιών που είναι κλεισμένοι στα καταφύγια, ισοπεδώνεται όταν τρέμει η γη και αυτό το συναίσθημα δεν σβήνει…Η ψυχή θα συνεχίσει να τρέμει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
https://www.psychologytoday.com/us/articles/200210/the-mindset-war
https://www.psychologytoday.com/us/blog/envy/201205/why-war?
Γιατί πόλεμος; Η σπάνια αλληλογραφία μεταξύ Αϊνστάιν και Φρόυντ
http://www.physics.ntua.gr/mourmouras/greats/Albert_Einstein_Sigmund_Freud/epistoles.html
Photo by Birmingham Museums Trust on Unsplash
