Άρθρα και Έρευνες
από την κοινωνική λειτουργό του “Θάλπος Καλαμάτας” Αρετή Γλέζου
Σε όλο το μήκος της ανθρώπινης ιστορίας η θέση της γυναίκας έχει υποστεί πολλές και ποικίλες διαφοροποιήσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις που καλύπτουν μια μακρά περίοδο από τη βαθιά αρχαιότητα μέχρι τον 21ο αιώνα, οι γυναίκες παραδοσιακά βρίσκονταν σε υποδεέστερη θέση και είχαν πρόσβαση σταθερά σε λιγότερα αγαθά και αξιώματα. Ωστόσο, η παρουσία των γυναικών στα ιατρικά επαγγέλματα δεν είναι απότοκο της σύγχρονης εποχής αλλά μαρτυρείται από τα αρχαία χρόνια, χωρίς ωστόσο να είναι «επίσημη» και ευρέως αποδεκτή. Η αναβάθμιση της κοινωνικής της θέσης, η διάδοση της φεμινιστικής θεωρίας και η απόδοση πολιτικών δικαιωμάτων στο φερόμενο ως «ασθενές» φύλο αναδιαμόρφωσε ριζικά το τοπίο, με τις γυναίκες να απολαύουν ολοένα και πιο διευρυμένα δικαιώματα.
Στην ελληνική αρχαιότητα η γυναίκα θεωρούνταν ως ένα πλάσμα το οποίο δεν είχε τη φυσική ικανότητα να ελέγχει τον εαυτό της τόσο βιολογικά όσο και ψυχολογικά, ούτε μπορούσε να αντισταθεί σε εξωτερικά ερεθίσματα. Πολύ περισσότερο, η γυναίκα όφειλε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής ούτως ώστε να συμβιβάζεται με τα πρότυπα της αρχαίας ελληνικής πατριαρχικής κοινωνίας.
Στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία η γυναίκα τελούσε αδιάλειπτα υπό την ανδρική κηδεμονία. Από τη γέννησή της ως τον γάμο της ήταν «κτήμα» του πατέρα της. Όταν εκείνη έφτανε στην αποδεκτή κοινωνικά ηλικία γάμου, που κατά τις αντιλήψεις της εποχής υπολογίζονταν με βάση τη γυναικεία ήβη, ο πατέρας της γυναίκας ήταν εκείνος επέλεγε το μέλλοντα σύζυγό της.
Κατά τα βυζαντινά χρόνια η κοινωνική θέση των γυναικών ήταν υψηλότερη από οποιαδήποτε άλλη πολιτισμένη κοινωνία της εποχής. Οι γυναίκες μπορούσαν τώρα να ασκούν επιρροή στην πολιτική και στις υποθέσεις του κράτους, όχι αποκλειστικά και μόνο μέσω των ανδρών, αλλά πολύ συχνά ασκώντας οι ίδιες άμεση εξουσία, ως ενθρονισμένες αυτοκράτειρες. Στη πραγματικότητα, η βυζαντινή κοινωνία ήταν μια πατριαρχική κοινωνία και μάλιστα εντόνως συντηρητική, που είχε θεσμοθετήσει διακριτούς ρόλους για τους άνδρες και τις γυναίκες τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή.
Εντούτοις, ο αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια ζωή μπορούσε να ανακληθεί κατά τις περιπτώσεις όπου ήταν αναγκασμένες από τις περιστάσεις να ενισχύσουν οικονομικά την οικογένειά.
Ο Μεσαίωνας, από την άλλη, δεν είναι τίποτε άλλο από τη χρονική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας που διαδέχεται την περίοδο της αρχαιότητας και τελειώνει με την Αναγέννηση.
Εκείνη την εποχή, ο μέσος άνθρωπος ήταν σχεδόν πεπεισμένος ότι η θέση της γυναίκας στα χρόνια του Μεσαίωνα ήταν υποβαθμισμένη και άθλια. Πράγματι, υπό τον ζυγό των αυταρχικών συζύγων, καταπιεσμένες από τους φεουδάρχες, υποτιμημένες από την Εκκλησία που τις θεωρούσε ως αέναα σύμβολα της αμαρτίας και του κακού, οι γυναίκες του Μεσαίωνα ζούσαν σε συνθήκες απόλυτης δυστυχίας και υποδούλωσης. Εντούτοις, κάτι τέτοιο δεν απεικονίζει με ακρίβεια την καθημερινή τους ζωή αφού κατά τα μεσαιωνικά χρόνια, σε πολλές περιπτώσεις, οι συνθήκες ήταν πολύ καλύτερες για εκείνες.
Η υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας των προηγούμενων ετών φαίνεται πως διαιωνίστηκε σχεδόν ανέπαφη μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα όπου σταδιακά άρχισε να παρουσιάζεται κάποια πρόοδος.
Στη πραγματικότητα μόνο κατά τα χρόνια του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού εξέχοντες στοχαστές και σημαίνοντες φιλόσοφοι αρχίζουν να υποστηρίζουν τα δικαιώματα των γυναικών και να αναζητούν επιχειρήματα και τεκμήρια υπέρ της ισότητας των φύλων, χωρίς ωστόσο να εκλείπει ο αντίλογος. Πράγματι, κατά την ύστερη περίοδο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού εμφανίζεται κάποια συστηματική δραστηριότητα υπέρ της αναβάθμισης της θέσης της γυναίκας. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της Olympe de Gouges, της Mary Wollstonecraft. Πιο συγκεκριμένα, η De Gouges ανέπτυξε φεμινιστική δράση και δημοσίευσε την πρώτη δομημένη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Γυναικών» το 1791.
Λίγο αργότερα θα έφερνε στο φως της δημοσιότητας άλλη μια εξαιρετική εργασία της υπό τον τίτλο «Κοινωνικό Συμβόλαιο», όπου θα αναφερόταν στην ανάγκη να υπάρχει ισότητα ανάμεσα στα δύο μέλη ενός συζυγικού δεσμού τονίζοντας επιπλέον ότι η γυναίκα θα πρέπει να είναι ελεύθερη να επιλέγει τον σύντροφό της, ακριβώς όπως μέχρι τότε οι άνδρες επέλεγαν τις συζύγους τους.
Ο 19ος αιώνας θα σηματοδοτήσει την εισαγωγή αρκετών γυναικών στις ανώτερες σπουδές, όπου θα διαπρέψουν ως επιστήμονες και θα συνδιαλλαγούν με τους ομότιμούς τους ως ίσες προς ίσους. Είναι ο αιώνας όπου θα ιδρυθούν έντυπα απευθυνόμενα σε γυναίκες, όπως η αμερικανική “Ladies’ Home Journal”, ενώ πολλοί λόγιοι της εποχής θα καταπιαστούν με σχετικούς κοινωνικούς προβληματισμούς.
Στις 8 Μαρτίου του 1857 οι Νεοϋορκέζες εργάτριες του βιοτεχνικού τομέα ιματισμού θα ξεσηκωθούν ενάντια στις εργασιακές διακρίσεις. Οι μαζικές διαδηλώσεις και οι πολυπληθείς πορείες διαμαρτυρίας τους θα έχουν ως αποτέλεσμα την βίαιη καταστολή τους από τις αστυνομικές δυνάμεις της Νέας Υόρκης, ωστόσο, οι ίδιες θα σηματοδοτήσουν την πρώτη ακτιβιστική συσπείρωση των εργαζόμενων γυναικών και θα αναδείξουν την πολιτική δύναμη του Γυναικείου Κινήματος.
Με την έλευση του 20ου αιώνα οι ανεπτυγμένες χώρες θα αρχίσουν σταδιακά να παραχωρούν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις γυναίκες με πρώτη την Φινλανδία το 1906, ώστε στην νέα χιλιετία να μπορεί κανείς να μιλά για ουσιαστική βελτίωση της θέσης της γυναίκας στον κόσμο.
Σήμερα, συναντάμε τη γυναίκα πλέον αυτόνομη και δυναμική, με πολλούς και διαφορετικούς ρόλους. Ενταγμένη στον χώρο της επιχειρηματικότητας, της πολιτικής και της επιστήμης με τεράστιες επιτυχίες. Η γυναικεία υπόσταση, μέσα στο πέρασμα των χρόνων, άλλοτε έλαμψε, άλλοτε τραυματίστηκε και άλλοτε αναδύθηκε από τις στάχτες της για να λάμψει ξανά.
Υπάρχουν ακόμη γυναίκες που δεν έχουν ανάγκη γιορτές για να δηλώσουν το παρόν τους! Γυναίκες αγωνίστριες με αξιοπρέπεια και αξίες! Γυναίκες εργάτριες, πολύτεκνες, γυναίκες μονογονεϊκής οικογένειας, γυναίκες άτεκνες που βοηθούν άλλες μητέρες μόνες. Γυναίκες εθελόντριες σε ιδρύματα για εγκαταλελειμμένα παιδιά, γυναίκες εργαζόμενες σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα, γυναίκες που τολμούν, που χτυπούν το χέρι τους στο τραπέζι, γυναίκες που διεκδικούν, που έχουν όραμα και ονειρεύονται ένα καλύτερο αύριο με ισότιμες ευκαιρίες σε όλους τους τομείς της ζωής τους!
Η Παγκόσμια ημέρα της Γυναίκας και ημέρα των δικαιωμάτων της, εορτάζεται στις 8 Μαρτίου.
Για όλες αυτές τις γυναίκες πρότυπα όμως, αξίζει να γιορτάζει κανείς κάθε μέρα!
Βιβλιογραφία/ Πηγές:
Βλ. Θεοφιλοπούλου, Π., Η θέση των γυναικών στην ελληνική κοινωνία. Δράσεις της γενικής γραμματείας ισότητας, Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων, τχ, 52, 2012, σελ. 45-59
Κακλαμάνη Ρ., Η γυναίκα χθες και σήμερα, 2007, Κέδρος, Αθήνα
https://europa.eu/
https://www.kethi.gr/
https://www.un.org/
Photo by Diogo Nunes on Unsplash
