Άρθρα και Έρευνες
Από την Κοινωνική Λειτουργό, Μαρία Γούζιου
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας πάνω από το 20% των παιδιών και των εφήβων ανά τον κόσμο παρουσιάζει προβλήματα ψυχικής υγείας. Η κατάθλιψη εκδηλώνεται συχνά στην εφηβεία και σχετίζεται με ψυχοκοινωνική βλάβη.
Ερευνητικές μελέτες δείχνουν ότι το 5% περίπου των εφήβων πάσχει από κάποια καταθλιπτική διαταραχή. Συχνά, παρατηρούνται διαφορές στη συχνότητα εμφάνισης και στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της κατάθλιψης ανάμεσα στα δύο φύλα. Τα κορίτσια φαίνεται να είναι πιο επιρρεπή και ευάλωτα στην εμφάνιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης σε σχέση με τα αγόρια. Αυτό συμβαίνει διότι η εφηβεία είναι μία ευαίσθητη περίοδος έντονων βιοσωματικών και ψυχολογικών αλλαγών, που δημιουργεί σημαντικές δυσκολίες στην επεξεργασία των αρνητικών τους συναισθημάτων σε σχέση με τα αγόρια.
Δεν υπάρχει κάποια απλή εξήγηση για τις αιτίες εμφάνισης της κατάθλιψης. Συνήθως, η αιτιολογία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ γενετικής προδιάθεσης και αντίξοων γεγονότων της ζωής. Η κατάθλιψη δεν κληρονομείται. Όμως, όταν ένας έφηβος εκτίθεται καθημερινά σε διάφορες πιέσεις, στρες ή σοβαρά γεγονότα ζωής, τότε έχει αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσει κατάθλιψη.
Επιπλέον, υπάρχουν μία σειρά περιβαλλοντικών παραγόντων που μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη στη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας όπως το διαζύγιο, ο θάνατος των γονέων, οι κακές συνθήκες διαβίωσης, κάποιο σοβαρό ατύχημα, και η αλλαγή γειτονιάς ή σχολείου.
Ο έφηβος συχνά θεωρείται κυκλοθυμικός, δύστροπος, προβληματισμένος και ενδέχεται να εκφράσει τα αρνητικά του συναισθήματα με εχθρότητα και επιθετικότητα απέναντι σε όσους προσπαθούν να τους βοηθήσουν. Παρ’ όλα αυτά σπάνια γίνεται αντιληπτό ότι πάσχει από κατάθλιψη. Αυτό συμβαίνει επειδή οι ενήλικες δυσκολεύονται να φανταστούν πως τα παιδιά και οι έφηβοι είναι δυνατόν να υποφέρουν από κατάθλιψη όπως οι ενήλικες και επειδή οι έφηβοι συχνά εκφράζουν το πρόβλημά τους με διαφορετικό τρόπο στους ενήλικες.
Όμως, δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη «φυσιολογική κυκλοθυμία» της εφηβείας και στην κατάθλιψη, αλλά υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις της κατάθλιψης που οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορεί να αναγνωρίσουν στους εφήβους όπως:
Αλλαγές στη διάθεση και στη συμπεριφορά
Οι έφηβοι με κατάθλιψη μπορεί να παρουσιάσουν αυξημένη κινητική δραστηριότητα και διέγερση ή αντίθετα υποτονική διάθεση που συνοδεύεται πολλές φορές από ξεσπάσματα θυμού, έντονο εκνευρισμό, ανησυχία και κλάματα. Οι έφηβοι προτιμούν να αποσύρονται και απομονώνονται από το κοινωνικό περιβάλλον τους και ενδέχεται να εκφράσουν τη λύπη τους με επιθετική συμπεριφορά ή και να οδηγηθούν και στην κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.
Εκνευρισμός και οργή
Οι έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη δεν δυσφορούν απλώς, αλλά είναι εξαιρετικά συχνά εκνευρισμένοι και θυμωμένοι και αυτό είναι έκδηλο μέσα στην οικογένεια.
Υπερβολικές ανησυχίες και φοβίες
Οι έφηβοι με κατάθλιψη έχουν πάρα πολλά άγχη και ανησυχίες. Ανάμεσα στις ανησυχίες αυτές είναι πως κάτι κακό θα συμβεί στους γονείς τους, με αποτέλεσμα να φοβούνται να κοιμηθούν το βράδυ, ώσπου να γυρίσουν και οι δύο γονείς στο σπίτι. Επίσης, η αγωνία για την εξωτερική τους εμφάνιση και η γνώμη των άλλων για αυτούς μπορεί να εμποδίζουν τον έφηβο να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να εμφανίσουν κατάθλιψη.
Χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο
Οι έφηβοι με κατάθλιψη δυσκολεύονται πολύ να συγκεντρωθούν σε πράγματα που απαιτούν διαρκή πνευματική προσπάθεια. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πτώση των ακαδημαϊκών τους επιδόσεων και πολλές φορές και απομάκρυνση από τα σχολικά τους καθήκοντα.
Μικροί και μεγάλοι πόνοι
Οι έφηβοι με κατάθλιψη παρουσιάζουν σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, ναυτία και πόνο στο στομάχι, ανησυχώντας μήπως πάσχουν στην πραγματικότητα από κάποια αρρώστια.
Ιδέες αυτοκτονίας
Στους εφήβους με κατάθλιψη οι σκέψεις αυτοκτονίας ενδέχεται να τους απασχολούν συνέχεια και να κατακλύζουν μονίμως το μυαλό τους.
Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως η λήψη υπερβολικής δόσης χαπιών ή οι τραυματισμοί στους καρπούς και τα μπράτσα, συναντάται πολύ πιο συχνά και αποτελεί ένδειξη κατάθλιψης και στην εφηβεία.
Αρνητική αυτοαξιολόγηση
Επίσης, οι έφηβοι με κατάθλιψη συχνά κάνουν αρνητική αξιολόγηση του εαυτού τους, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, και πολλές φορές παραπονιούνται για υπερβολική κόπωση και απώλεια της ενέργειάς τους.
Η κατάθλιψη λοιπόν είναι μία διαταραχή, η οποία λόγω της φύσης της δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή σε εφήβους. Για το λόγο αυτό μόνο ένας περιορισμένος αριθμός εφήβων με κατάθλιψη εντάσσονται σε κάποιο πρόγραμμα θεραπευτικής αντιμετώπισης.
Επομένως, θα ήταν ωφέλιμο όταν οι γονείς υποψιαστούν ότι το παιδί τους παρουσιάζει ορισμένες από τις παραπάνω ενδείξεις της κατάθλιψης, να απευθυνθούν σε έναν επαγγελματία ψυχική υγείας. Εκείνος θα τους βοηθήσει να καταλάβουν τη φύση της κατάθλιψης του παιδιού τους, θα μάθουν να διαχειρίζονται καλύτερα τα δικά τους προβλήματα, και έτσι θα είναι σε θέση να βοηθήσουν με τη σειρά τους το παιδί τους πιο αποτελεσματικά.
Βιβλιογραφία:
- Λαζαράτου, Ε., Αναγνωστόπουλος, Δ.Κ. (2001). Εφηβεία και κατάθλιψη. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, τευχ.18 (5), σσ.466-474.
- Τσιάντης, Γ. (2001). Κατάθλιψη και απόπειρες αυτοκτονίας σε παιδιά και εφήβους. Στο Γ. Τσιάντη (Επιμ.) Εισαγωγή στην Παιδοψυχιατρική. Αθήνα, Καστανιώτης, σσ.105-132.
