Άρθρα και Έρευνες
από την κλινική ψυχολόγο του Κέντρου Ημέρας για την Υποστήριξη της οικογένειας Μαριμπέλλα Βογοπούλου
Η Παιγνιοθεραπεία είναι μια ψυχοθεραπευτική παρέμβαση που χρησιμοποιεί το παιχνίδι και τις δημιουργικές τέχνες ως μέσο έκφρασης και εσωτερικής αναζήτησης και διεργασίας. Επίσης αποτελεί κι έναν ιδιαίτερα διευκολυντικό παράγοντα κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η Παιγνιοθεραπεία και οι Δημιουργικές Τέχνες θεωρούνται δε και μια από τις πιο αποτελεσματικές θεραπευτικές παρεμβάσεις, ιδιαίτερα σε παιδιά και σε εφήβους, αφού σε αυτές τις ηλικίες, το παιχνίδι είναι το κατεξοχήν μέσο έκφρασης και επικοινωνίας τους. Εύστοχα λοιπόν ο Winnicott (2019) υποστήριζε ότι «το παιχνίδι είναι από την ίδια του τη φύση θεραπευτικό».
Η Παιγνιοθεραπεία δίνει την δυνατότητα σε όσους εμπλέκονται σε μια θεραπευτική παρέμβαση (μέσα από τους πολλαπλούς τομείς της ψυχικής υγείας, της εκπαίδευσης, της ειδικής αγωγής) να συναντήσουν και να δουλέψουν με τον συμβουλευόμενο σαν να είναι ο καθένας μια ξεχωριστή ολότητα, σε πολλές διαστάσεις και μέσω όλων των αισθήσεών του. Μέσω του παιχνιδιού, αναπτύσσεται μια συμπληρωματική γλώσσα – που ειδικά στα παιδιά και εφήβους είναι συχνά πιο συμβατή με τον τρόπο λειτουργίας και σκέψης τους – που διευκολύνει στην καλλιέργεια των γνωστικών δυνατοτήτων, στην κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων, των δυσκολιών, των εσωτερικών συγκρούσεών, καθώς και στην ανάπτυξη και εξέλιξη των κοινωνικών δεξιοτήτων. Για να γίνει περισσότερο κατανοητό το πώς το παιχνίδι και οι δημιουργικές τέχνες αποκτούν θεραπευτικό χαρακτήρα, να αναφέρουμε ότι αυτά λειτουργούν σαν μια συμβολική διαδικασία που – δημιουργώντας μια ασφαλή απόσταση από τα βιώματά του συμβουλευόμενου, τον βοηθάνε να κατανοήσει, να εξωτερικεύσει και να περιεργαστεί συναισθήματα και καταστάσεις που τον δυσκολεύουν και μπορεί να προκαλούν εντάσεις. Σε όλη αυτή τη διεργασία, ο ρόλος του θεραπευτή είναι πολύ σημαντικός και καθοριστικός: Είναι εκείνος που μέσα από την αποδοχή, την κατανόηση και το σεβασμό, καλλιεργεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης και συνοδεύει το άτομο στην ελεύθερη έκφρασή του και στην αυθόρμητη εξερεύνηση του εαυτού του και του κόσμου γύρω του.
Οι περιπτώσεις στις οποίες ενδείκνυται η Παιγνιοθεραπεία είναι πάρα πολλές και περιλαμβάνουν όλο σχεδόν το φάσμα της ψυχικής/σωματικής δυσλειτουργίας. Μπορεί ωστόσο να είναι εξαιρετικά βοηθητική και σε περιπτώσεις όπου απλά παρατηρείται δυσκολία στο να εκφραστούν η πραγματικότητα και τα συναισθήματά με λόγια και χρειάζεται να βρεθεί άλλο κανάλι αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας. Εδώ έρχεται η στιγμή να αναφέρουμε και τη γνωστή ρήση του Πλάτωνα ότι «μπορούμε να ανακαλύψουμε περισσότερα για έναν άνθρωπο μέσα σε μια ώρα παιχνιδιού από ότι μέσα σε ένα χρόνο συζήτησης».
Τα υλικά και τα μέσα που χρησιμοποιούνται συνήθως κατά τις συνεδρίες της Παιγνιοθεραπείας και των δημιουργικών τεχνών αφήνουν ένα πολύ μεγάλο εύρος επιλογών στον θεραπευτή. Στόχος είναι να ενεργοποιηθούν η φαντασία και όλες οι αισθήσεις του παιδιού/εφήβου/ενήλικα. Μια ενδεικτική αναφορά περιλαμβάνει την κίνηση και τη μουσική, τα παιχνίδια ρόλων, τις γαντόκλουκλες / δακτυλόκουκλες, την άμμο, τον πηλό, τον καθοδηγούμενο οραματισμό, τη ζωγραφική και τις χειροτεχνίες, τις θεραπευτικές ιστορίες, τις θεραπευτικές κάρτες.
Παράλληλα με την ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, η Παιγνιοθεραπεία και οι Δημιουργικές Τέχνες μπορούν να αξιοποιηθούν και ως εργαλείο για παρατήρηση, διάγνωση και αξιολόγηση. Να σημειωθεί επίσης ότι οι Δημιουργικές Τέχνες, αφού γίνει ιδιαίτερη προσαρμογή των προτεινόμενων υλικών και μέσων παρέμβασης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με εξίσου μεγάλη επιτυχία και αποτελεσματικότητα και στους ενήλικες, καθώς και με όλη την οικογένεια. Εφαρμόζονται δε και αυτές τόσο σε ατομικό, όσο και σε ομαδικό επίπεδο.
Σε σχέση με τη διάρκεια μιας παιγνιοθεραπευτικής παρέμβασης, να σημειωθεί ότι η Παιγνιοθεραπεία αποτελεί μια βραχείας διάρκειας ψυχοθεραπευτική παρέμβαση η οποία επικεντρώνεται κυρίως στο εδώ και το τώρα του πελάτη. Η πορεία μιας παρέμβασης εξαρτάται βέβαια πολύ και από τη ποιότητα της θεραπευτικής σχέσης μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου, τη σοβαρότητα της παρατηρούμενης δυσλειτουργίας, το βαθμό εμπλοκής και συνεργασίας κατά τη θεραπευτική διαδικασία, καταρχάς του συμβουλευόμενου και έπειτα για την περίπτωση ενός παιδιού ή ενός εφήβου, εκείνης των γονέων ή άλλων φροντιστών.
Photo by Julietta Watson on Unsplash
