Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο του Κέντρου Ημέρας για την Υποστήριξη της Οικογένειας Ευαγγελία Μαρκοπούλου
Αν και πολλοί άνθρωποι συνδέουν τις εικαστικές τέχνες με μουσεία και θεωρούν ότι μόνο επαγγελματίες ζωγράφοι και εικαστικοί ασχολούνται με αυτές, όλοι μπορεί να έχουμε βιώσει κάποιες θεραπευτικές πλευρές τους στην καθημερινή μας ζωή, όπως η χαλάρωση μέσα από σκίτσα ή η χαρά στην λήψη και εκτύπωση φωτογραφιών.
Στην εικαστική ψυχοθεραπεία, η τέχνη αξιοποιείται για να διευκολύνει την αυθόρμητη, δημιουργική και αυθεντική προσωπική έκφραση, μια εμπειρία που μπορεί σε βάθος χρόνου να προάγει την ψυχική ευεξία, την συναισθηματική ισορροπία και την αυτογνωσία. Παράλληλα, η τέχνη αποτελεί και ένα μέσο συμβολικής επικοινωνίας μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Μέσα από τα εικαστικά έργα, μπορούν εκφραστούν συναισθήματα και προσωπικές δυσκολίες. Το έργο ενισχύει την αλληλεπίδραση και συνεπώς την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Επομένως, στην εικαστική ψυχοθεραπεία, όπως και σε όλες τις ψυχοθεραπείες μέσω των τεχνών, τόσο η διαδικασία δημιουργίας του έργου, όσο και η λεκτική επεξεργασία αυτού, έχουν θεραπευτική αξία.
Η εικαστική ψυχοθεραπεία κατέχει ιδιαίτερη θέση στη θεραπεία παιδιών και εφήβων. Οι εικαστικές τέχνες αποτελούν ένα μοναδικό ψυχοθεραπευτικό το οποίο προσαρμόζεται στα διάφορα αναπτυξιακά στάδια. Η τέχνη ως μέσο έκφρασης συμβάλει στην διαμόρφωση μιας σχέσης εμπιστοσύνης με τα παιδιά και τους εφήβους, αξιοποιώντας τη δημιουργικότητά τους και προσφέροντας μια μορφή επικοινωνίας που δεν είναι απειλητική και την οποία τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν την αίσθηση ότι ελέγχουν. Όταν τα παιδιά και οι έφηβοι εισέρχονται στο χώρο που πραγματοποιείται η εικαστική ψυχοθεραπεία, βρίσκουν υλικά ζωγραφικής, πηλό, περιοδικά για κολλάζ και άλλα υλικά για κατασκευές. Καλούνται να ζωγραφίσουν ό,τι επιθυμούν και ακόμη -εφόσον το επιθυμούν- να συζητήσουν αν οι εικόνες αντιπροσωπεύουν συναισθήματά ή εμπειρίες τους.
Τα έργα που δημιουργούνται στο ασφαλές πλαίσιο της εικαστικής ψυχοθεραπείας μπορούν να επιτρέψουν στο παιδί να εξερευνήσει και να εκφράσει συναισθήματα που δεν μπορούν εύκολα να εκφραστούν με λέξεις. Αντί να προσπαθεί να περιγράψει λεκτικά τα “δύσκολα” συναισθήµατα, το παιδί και ο έφηβος μπορεί να τα μεταφέρει και να εκφράσει στο χαρτί . Αυτό μπορεί στη συνέχεια να το μοιραστεί με τον θεραπευτή. Η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως καταφύγιο για τη διαχείριση ισχυρών συναισθημάτων και μπορεί να αποτελέσει μέσο επικοινωνίας μεταξύ παιδιού και θεραπευτή μέσω της συμβολικής γλώσσας της ζωγραφικής, του σχεδίου και των καλλιτεχνικών κατασκευών.
Η εικαστική ψυχοθεραπεία αξιοποιείται (μεταξύ άλλων) για τη διαχείριση συναισθημάτων, την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας, την ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων, τη μείωση του άγχους καθώς και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης. Ακόμη, η εικαστική ψυχοθεραπεία βοηθά στη δημιουργία μιας προσωπικής αφήγησης, επιτρέπει τη συναισθηματική ασφάλεια για την επεξεργασία δύσκολου περιεχομένου, υποστηρίζει τη γνωστική ανάπτυξη και επιτρέπει τη μη λεκτική έκφραση όταν οι λέξεις αποτυγχάνουν. Τα μέσα της εικαστικής ψυχοθεραπείας είναι ιδιαίτερα θεραπευτικά καθώς προσφέρουν στα παιδιά την δυνατότητα να εκφράσουν και να επικοινωνήσουν στο θεραπευτή τον εσωτερικό τους κόσμο μέσω της φαντασίας τους και του συμβολισμού. Η συμβολική γλώσσα της τέχνης προσφέρει στα παιδιά τη δυνατότητα να βιώσουν και να αντιμετωπίσουν συναισθήματα αλλά και να προβούν σε αλλαγές αναγνωρίζοντας και τροποποιώντας συμπεριφορές.
Πηγές:
Bosgraaf, L., Spreen, M., Pattiselanno, K., & Hooren, S. V. (2020). Art therapy for psychosocial problems in children and adolescents: A systematic narrative review on art therapeutic means and forms of expression, therapist behavior, and supposed mechanisms of change. Frontiers in Psychology, 11, 584685.
Cathy, M. (2006). The Art Therapy Sourcebook. McGraw-Hill.
Geldard, K., & Gerldard, D. (2011). Η Συμβουλευτική Ψυχολογία στα Παιδιά, Θεωρία-Εφαρμογές. Μ., Μαλικιώση-Λοΐζου, (Επιμ.). Εκδόσεις Πεδίο.
Metzl, E.S. (2022). Art is fun, art is serious business, and everything in between: Learning from Art Therapy research and practice with children and teens. Children, 9(9):1320.
Riley, S. (2001). Art therapy with adolescents. Western Journal of Medicine, 175(1), 54.
Waller, D. (2006). Art therapy for children: How it leads to change. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 11(2), 271-282.
Photo by Phil Hearing on Unsplash
