Άρθρα και Έρευνες
Από την Κοινωνική Λειτουργός του «Θάλπος Καλαμάτας» Αρετή Γλέζου
Ανέκαθεν η έννοια του κοινωνικού στίγματος ήταν μια ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα που στερούσε από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής, ενώ ταυτόχρονα τον ανάγκαζε να βρίσκεται σε μια συνεχή προσπάθεια να αποκρύψει την αιτία που προκαλεί αυτή την αντιμετώπιση.
Το κοινωνικό στίγμα συνδέεται άμεσα με την ψυχική υγεία, μιας και ο ψυχικά πάσχον υποβάλλεται σε διαφορές μορφές κοινωνικού στιγματισμού. Συχνά χρησιμοποιούνται, για τους πάσχοντες, χαρακτηρισμοί, όπως «τρελός», «επικίνδυνος», «κακός», «δαιμονισμένος» κ.α. Οι «ταμπέλες» αυτές οφείλονται σε στερεότυπα και προκαταλήψεις που συνδέονται με την ψυχική νόσο. Οι επιπτώσεις αυτών δεν περιορίζονται μόνο στο άτομο που πάσχει, αλλά και σε όσους το άτομο συναναστρέφεται, δηλαδή η οικογένειά του, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας κ.α.
Τα στερεότυπα είναι ένα σύνολο γνωρισμάτων, κατά βάση αρνητικών, που αποδίδονται με τρόπο γενικό και μεροληπτικό σε μια κοινωνική ομάδα, η οποία συνήθως μειονεκτεί. Είναι αποτελέσματα γενικεύσεων και πολλές φορές καθορίζουν τον τρόπο που το άτομο σκέπτεται, αισθάνεται και πράττει για τα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας, όπως για παράδειγμα η αρνητική πεποίθηση ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα.
Αντίστοιχα, οι προκαταλήψεις είναι οι γνώμες που διαμορφώνονται εκ των προτέρων, χωρίς μελέτη και εξέταση των πραγμάτων, οπότε συνήθως είναι εσφαλμένες και μεροληπτικές. Ταυτόχρονα, έχουν δυσμενή προδιάθεση απέναντι σε πρόσωπα ή ομάδες και δείχνουν ατομική στάση απέχθειας ή έμπρακτη εχθρότητα προς αυτές (π.χ. αποδέχομαι την πεποίθηση ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα και τα φοβάμαι). Η συμπεριφορική αντίδραση που ακολουθεί την προκατάληψη, είναι η διάκριση. Οι διακρίσεις συμβάλουν στην ανάπτυξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τα άτομα που πάσχουν, στην προσπάθεια τους να επανακτήσουν την κοινωνική λειτουργικότητά τους και να ενταχθούν στο σύνολο, και είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκινά όταν κάποιος χαρακτηρίζεται ως διαφορετικός (π.χ. πιστεύω ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνα, τα φοβάμαι και αποφεύγω να δουλέψω μαζί τους).
Σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποιήθηκαν από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καθώς και τη Μονάδα Υποστήριξης και Παρακολούθησης «Ψυχαργώς-Β φάση», οι συνέπειες του στίγματος, αναφορικά, αφορούν τα παρακάτω:
- Έλλειψη πόρων για τη δημιουργία υπηρεσιών ψυχικής υγείας
- Προβλήματα στέγασης
- Περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης
- Κοινωνική απομόνωση
- Αρνητικές επιπτώσεις στην πορεία της νόσου.
- Αρνητικές επιπτώσεις στην οικογένεια
Η προκατάληψη και ο στιγματισμός όμως δεν περιορίζονται στην οικογένεια, επεκτείνονται ακόμη και στους εντεταλμένους να θεραπεύουν τη νόσο. Ο θεραπευτής ή το ίδρυμα που παρέχει τις ψυχιατρικές υπηρεσίες επιβαρύνονται επίσης από την προκατάληψη, γεγονός που έχει άμεση αντανάκλαση στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρονται στους ασθενείς, σύμφωνα με έρευνα του Υπουργείου Υγείας – ΜΥΠ, 2004.
Η αντιμετώπιση του ζητήματος του αποστιγματισμού είναι συνεπώς ένα μείζον θέμα. Πρόκειται για το πρώτο βήμα που μπορεί αν όχι να ανατρέψει, τουλάχιστον να αποσταθεροποιήσει την κυριαρχία της προκατάληψης έτσι ώστε να αρχίσει να αλλάζει η στάση της κοινωνίας απέναντι στο πρόβλημα. Διότι, η προκατάληψη έχει πάντα την ίδια καταγωγή, την άγνοια.
