Ψυχικές Διαταραχές
Από την Κοινωνική Λειτουργό του «Θάλπος Αττικής» Μαρία Γούζιου
Όταν οι γονείς αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, κανείς δε μένει στο απυρόβλητο. Ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα πλήττεται, ο τρόπος λειτουργίας του μεταβάλλεται άρδην, αποδυναμώνεται και έρχεται αντιμέτωπο με σημαντικές επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ των μελών του. Τους πιο δυνατούς κραδασμούς απορροφούν κυρίως τα παιδιά, καθώς για αυτά οι γονείς τους είναι φωτοδότες και η κυριότερη πηγή της ασφάλειάς τους.
Η συμβίωση των παιδιών με έναν γονιό που πάσχει από σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας αποτελεί συχνά μία δύσκολη εμπειρία, ιδιαίτερα, αν δεν γίνουν οι κατάλληλοι χειρισμοί και δε ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. Η σοβαρότητα των ψυχικών προβλημάτων του γονέα επηρεάζει τις απαιτήσεις του γονεϊκού του ρόλου. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να “βουλιάξουν” μέσα στον δικό τους εσωτερικό κόσμο, να απομακρυνθούν συναισθηματικά από τα παιδιά τους και να γίνουν απρόσιτοι. Επίσης, αδυνατούν να αναλάβουν ακόμη και τις πιο απλές ευθύνες του σπιτιού και της οικογένειας.
Το μέγεθος και η έκταση των συνεπειών που επιφέρει η συμβίωση του παιδιού με ψυχικά ασθενή γονέα εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως, για παράδειγμα, από τη σοβαρότητα των προβλημάτων του γονιού, από την ηλικία του παιδιού και από τη δυνατότητα πρόσβασής του σε άλλους σταθερούς και υποστηρικτικούς ενήλικες. Όσον αφορά στην ηλικία του παιδιού, οι απαιτήσεις της φροντίδας ενός βρέφους, για παράδειγμα, είναι πολύ διαφορετικές από αυτές της φροντίδας ενός παιδιού ή ενός εφήβου. Συνήθως, όσο μικρότερης ηλικίας είναι το παιδί τόσο μεγαλύτερος και ο κίνδυνος που διατρέχει εξαιτίας των προβλημάτων του γονιού του.
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά ψυχικά ασθενών γονέων, συγκριτικά με τα υπόλοιπα παιδιά έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν και τα ίδια προβλήματα ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους, εξαιτίας του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουν. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για κοινωνική και ακαδημαϊκή ανεπάρκεια, ψυχοκοινωνική επιβάρυνση, μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς και διαγωγής στο σχολείο, και, ειδικότερα, διάσπαση προσοχής και ποικίλες συναισθηματικές διαταραχές (Canino, Bird, Rubio-Stipec, Bravo, & Alegria, 1990).
Συχνά, τα παιδιά αυτά μπορεί να νιώθουν άγχος, ντροπή, θλίψη, ανησυχία και ευθύνη για την ψυχική κατάσταση του γονιού τους που αφενός δεν μπορούν να διαχειριστούν, και αφετέρου δε βρίσκουν χώρο να τα εκφράσουν λόγω του στίγματος και της κοινωνικής αναπαράστασης για τις σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Έτσι καταλήγουν είτε να αναλαμβάνουν υπερβολικές ευθύνες στους κόλπους της οικογένειας, είτε ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή να προσπαθούν να ξεφύγουν από την οικογένεια τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα παιδιά αυτά χάνουν πρώιμα την παιδικότητά τους και συχνά γίνονται «γονείς των γονιών τους», παραμερίζοντας τις δικές τους ανάγκες και τα συναισθήματα για το καλό της οικογένειας.
Πέρα όμως από τις προαναφερθείσες αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά η συμβίωσή τους με έναν ψυχικά ασθενή γονέα μπορεί αυτή να έχει ταυτόχρονα και θετικές συνέπειες. Έρευνες έχουν δείξει ότι δεν είναι απαραίτητο όλα τα παιδιά των ψυχικά ασθενών γονέων να βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης, προστασίας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης από το σύστημα υπηρεσιών. Υπάρχουν μια σειρά από παράγοντες που μπορούν να επιδράσουν θετικά και να λειτουργήσουν προστατευτικά στην ψυχοκοινωνική εξέλιξη του παιδιού, όπως το είδος και η διάρκεια της ψυχικής νόσου του γονέα, η συνεργασία του παιδιού με επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι προσπάθειες που το παιδί καταβάλλει για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ψυχικής υγείας, καθώς και η ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου της οικογένειας.
Επομένως, για τη στήριξη οικογενειών και παιδιών ψυχικά ασθενών χρειάζεται να εφαρμοστούν συντονισμένες ενέργειες στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Χρειάζεται λοιπόν όχι μόνο μία στενή συνεργασία των υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας για ενήλικες με τις αντίστοιχες μονάδες για παιδιά αλλά και η στελέχωση εξειδικευμένου προσωπικού που θα παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Με τη χρήση των παραπάνω υπηρεσιών, οι οικογένειες των ψυχικά ασθενών θα μπορούν να ενημερωθούν πληρέστερα για τη νόσο, να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν περισσότερο τις δικές τους ανάγκες και τα συναισθήματά τους και να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι μόνοι τους και πως δε χρειάζεται να ντρέπονται. Ως αποτέλεσμα θα ξέρουν πού να αναζητούν βοήθεια σχετικά με τις τοπικές υπηρεσίες στήριξης και θα αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες επίλυσης των προβλημάτων τους. Τέτοιου είδους υπηρεσίες παρέχονται κυρίως από τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας, τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων, τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, τις Εξειδικευμένες Δομές Ψυχικής Υγείας, τους Συλλόγους των ασθενών και των οικογενειών τους, κ.α
Βιβλιογραφία:
- Canino, G., Bird, H., Rubio-Stipec, M., Bravo, M., & Alegria, M. (1990). Children of parents with psychiatric disorder in the community. Journal of Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, 29, (3), pp 398-406.
