Άρθρα και Έρευνες
από τον εθελοντή ψυχολόγο του «Θάλπος» Χρήστο Πέππα
1 στους 3 ανθρώπους θα διαγνωστεί με κάποιου είδους ψυχιατρική πάθηση στη ζωή του. Οι ψυχιατρικές παθήσεις ευθύνονται για το 32.4% των ατόμων που κατατάσσονται ως ανάπηροι παγκοσμίως (1,2). Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσεις πόσο δύσκολη είναι η ζωή όταν πάσχεις ψυχολογικά.
Σε περίπτωση που δεν υποφέρεις αρκετά, μην ανησυχείς! Η υπόλοιπη κοινωνία δουλεύει υπερωρίες για να σου θυμίζει πόσο σκουπίδι είσαι. Το στίγμα των ψυχολογικών διαταραχών παρατηρείται παγκοσμίως και ευθύνεται για 35% με 50% ατόμων που χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη, να μην την λαμβάνουν (3,4,5).
Ο βασικός παράγοντας που αποθαρρύνει πολλούς από το να ζητήσουν βοήθεια, είναι πως το στίγμα έχει εσωτερικευθεί (6). Το άτομο περιμένει πως θα βιώσει κοινωνικό αποκλεισμό, συμφωνεί με τα στερεότυπα που τον πληγώνουν και βλέπει τον εαυτό του ως ανεπιθύμητο και αηδιαστικό.
“Τόσες φορές που με βρίσατε το εμπέδωσα, είμαι σκουπίδι.”
“Δε χρειάζεται να το επαναλάβετε. Θα το επαναλαμβάνω στον εαυτό μου μέχρι να πεθάνω”
Η εσωτερίκευση του στίγματος συνδέεται με χαμηλότερη ποιότητα ζωής και πεποιθήσεις ότι η ζωή δεν έχει νόημα (7). Επίσης, το στίγμα παρουσιάζει συσχέτιση με την αίσθηση ντροπής και την χαμηλή αυτοεκτίμηση (8).
Πολλοί εκφράζουν πως το στίγμα είναι χειρότερο από τη ίδια την ασθένεια. Ίσως ακούγεται υπερβολικό και μελοδραματικό σχόλιο αλλά ίσως και όχι.
“Μη τολμήσεις να είσαι χαρούμενος. Λες και είσαι σαν τους άλλους, τους φυσιολογικούς. Ούτε τον εαυτό σου δε ξεγελάς, ανίκανο απόβλητο”
Αν φανταστούμε τέτοιες σκέψεις να βουίζουν μέσα στο κρανίο μας διαρκώς, τότε το παραπάνω σχόλιο δε μοιάζει τόσο παράλογο. Ίσως κάποιοι να μη χρειαζόμαστε να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας.
Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να βγεις από την κρυψώνα σου και να αναπτύξεις σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Αν προσποιηθώ πως αυτό είναι κάτι εύκολο, δίκαια θα με στόλιζες με λέξεις που η συντάκτρια δε μου επέτρεψε να γράψω.
“Δε θέλω να με δουν, ούτε να με γνωρίσουν. Δε θέλω να τους αηδιάσω, όσο αηδιάζω τον εαυτό μου”
Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν πως η αηδία είναι ένα από τα βασικά εμπόδια ανάμεσα σε εμάς και την βοήθεια που χρειαζόμαστε. Μια συστηματική έρευνα παρατήρησε πως το συναίσθημα της αηδίας προς τον εαυτό έχει κλινικά σημαντικό ρόλο σε πολλαπλές ψυχολογικές διαταραχές (9). Επίσης, πρόσφατη μετά-ανάλυση εντόπισε ισχυρή συσχέτιση μεταξύ αηδίας προς τον εαυτό, άγχους και κατάθλιψης (10). Τέλος, έρευνες θέτουν την αηδία ως πιθανή εξήγηση για την μοναξιά που βιώνουν άτομα με ψυχολογικές διαταραχές (11,12).
Η λογική είναι απλή. Το συναίσθημα της αηδίας μας προστατεύει από πιθανές πηγές μόλυνσης και παθογόνους οργανισμούς. Το μόνο παράξενο είναι πως καταντάμε να βλέπουμε τον εαυτό μας ως κάτι βρώμικο και μολυσμένο. Λες και τα δάκρυα μας είναι κολλητικά.
Αν είναι να βλέπουμε κάτι ως βρόμικο που πρέπει να πετάξουμε στα σκουπίδια, ας είναι το ίδιο το στίγμα. Δυστυχώς η επιστημονική βιβλιογραφία αποκαλύπτει πως παρεμβάσεις που στοχεύουν να μειώσουν το στίγμα, δεν είναι αποτελεσματικές στη μείωση τάσεων αυτό-στιγματισμού (13,14). Οι παρεμβάσεις ήταν αποτελεσματικές στο να βελτιώσουν την εικόνα που έχει κάποιος για άτομα με ψυχολογικές διαταραχές εκτός αν το ίδιο το άτομο έπασχε. Δείχνουμε κατανόηση προς τις ατέλειες των άλλων αλλά για τα ίδια ακριβώς ψεγάδια αυτομαστιγονόμαστε.
Η μόνη υποσχόμενη λύση είναι να κάνουμε αυτό που μας είναι τόσο δύσκολο, να κοιτάξουμε τον εαυτό μας με συμπόνια. Μια συστηματική αξιολόγηση εντόπισε πως παρεμβάσεις που δίνουν έμφαση στη ανάπτυξη συμπόνιας προς τον εαυτό είναι υποσχόμενες θεραπευτικές προσεγγίσεις (15).
Η αυτό-συμπόνια μπορεί να χωριστεί σε τρεις βασικές ιδέες (16).
Να αντιδράς στις αποτυχίες και ανασφάλειες σου με κατανόηση και καλοσύνη.
Να αναγνωρίζεις πως ο πόνος και τα λάθη σου είναι κάτι που μοιράζεσαι με όλη την ανθρωπότητα.
Να μην αρνείσαι τα αρνητικά σου συναισθήματα αλλά ούτε να ταυτίζεσαι με αυτά.
Έχεις μιλήσει ποτέ στον εαυτό σου με τέτοιο τρόπο;
Αν άρχιζες να του μιλάς με συμπόνια, τι θα του έλεγες;
Πηγές:
1: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)32279-7
2:. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(15)00505-2
3: https://doi.org/10.2105/AJPH.2012.301147
4: Mascayano, F., Toso-Salman, J., Ruiz, B., Warman, K., Jofre Escalona, A., Alvarado Muñoz, R., Sia, K. J., & Yang, L. H. (2015). What matters most’: stigma towards severe mental disorders in Chile, a theory-driven, qualitative approach. Revista de la Facultad de Ciencias Medicas (Cordoba, Argentina), 72(4), 250–260.
5: https://doi.org/10.1002/j.2051-5545.2010.tb00305.x
6: https://doi.org/10.1037/prj0000138
7: https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2012.07.011
8: https://doi.org/10.3109/09638237.2015.1021902
9: https://doi.org/10.1002/cpp.2335
10: https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2022.103658
11: https://doi.org/10.1016/j.jad.2018.09.056
12: Ypsilanti, A., Robson, A., Lazuras, L., Powell, P. A., & Overton, P. G. (2020). Self-disgust, loneliness and mental health outcomes in older adults: an eye-tracking study. Journal of affective disorders, 266, 646-654.
13: https://doi.org/10.3205/000248
14: https://doi.org/10.1002/wps.20129
15: Stynes, G., Leão, C. S., & McHugh, L. (2022). Exploring the effectiveness of mindfulness-based and third wave interventions in addressing self-stigma, shame and their impacts on psychosocial functioning: a systematic review. Journal of Contextual Behavioral Science.
16: Neff, K. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and identity, 2(2), 85-101.
Photo by Elīna Arāja: https://www.pexels.com/photo/woman-s-face-3319333/
