Άρθρα και Έρευνες
από τον εθελοντή ψυχολόγο του «Θάλπος» Χρήστο Πέππα
Έχουν τα ζώα ηθική;
Ξεκάθαρα ναι! Όποια πέτρα και αν σηκώσεις θα βρεις τουλάχιστον ένα φουκαρά να αγχώνεται για το τι είναι σωστό και τι λάθος;
Τι; Ο άνθρωπος δεν είναι ζώο; Μάλλον δεν έχεις πάει ποτέ σε αγώνα ποδοσφαίρου.
Ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι… Υπάρχει ηθική στο ζωικό βασίλειο εκτός του ανθρώπινου είδους;
Η κυρίαρχη υπόθεση υποστηριζόμενη από φιλόσοφους, ακαδημαϊκούς και ιερείς είναι πως το ένστικτο της ηθικής είναι μοναδικό χαρακτηριστικό της ανθρωπότητας. Πολλοί επιστήμονες ασπάζονται παρόμοιες απόψεις για την ανθρώπινη ανωτερότητα. Πολλοί, αλλά όχι όλοι. Σχετικά πρόσφατες έρευνες έχουν παρατηρήσει συμπεριφορές ζώων που δηλώνουν την ύπαρξη περίπλοκων μηχανισμών ηθικής.
Ένα από τα δημοφιλέστερα πειράματα είχε μαϊμούδες καπουτσίνο να ανταλλάσσουν μικρές πέτρες για φέτες αγγουριού (1). Δύο μαϊμούδες ήταν τοποθετημένες σε διπλανά κλουβιά και ήταν πλήρως συνεργάσιμες. Θα έδιναν μια μικρή πέτρα στον ερευνητή και ο ερευνητής θα τους έδινε μια φέτα αγγουριού. Η μία μαϊμού σταμάτησε να συνεργάζεται όταν είδε να δίνουν στην άλλη σταφύλια. Όταν συνέχισαν να της δίνουν φέτες αγγουριού διαμαρτυρήθηκε πετώντας τις φέτες πίσω στον ερευνητή και κοπανώντας με έντονο θυμό τους τοίχους του κλουβιού της.
Αυτή η έρευνα υποστηρίζει πως οι μαϊμούδες καπουτσίνο κατέχουν μια τουλάχιστον στοιχειώδη αίσθηση δικαιοσύνης και έχουν παρόμοια συναισθηματική αντίδραση στην αδικία με τους ανθρώπους. Η συγκεκριμένη έρευνα έχει πραγματοποιηθεί και με άλλα ζώα, συγκεκριμένα σκύλους και χιμπατζήδες, με παρόμοια αποτελέσματα (2,3).
Έχουν παρατηρηθεί ακόμα πιο περίπλοκες κοινωνικές συμπεριφορές στο ζωικό βασίλειο, όπως ο αλτρουισμός και η ανταποδοτικότητα.
Το πιο χαριτωμένο παράδειγμα που βρήκα είχε να κάνει με νυχτερίδες βαμπίρ και πως μοιράζονται το φαγητό τους (4, 5). Αυτές οι νυχτερίδες τρέφονται αποκλειστικά με αίμα αλλά αυτό δημιουργεί ένα σημαντικό ρίσκο. Το αίμα είναι ιδιαίτερα χαμηλό σε θερμίδες και πρέπει να τρώνε τακτικά. Σε περίπτωση που δεν καταφέρουν να φάνε εντός μερικών ημερών, κινδυνεύουν από ασιτία. Ίσως λόγω αυτού του ρίσκου αναπτύχθηκαν έντονα ένστικτα αλτρουισμού στο συγκεκριμένο είδος.
Αν μια νυχτερίδα έχει φάει, θα αναμασήσει αίμα και θα ταΐσει μια άλλη που απέτυχε να βρει τροφή. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες και η ίδια να πεθάνει από ασιτία στο σύντομο μέλλον. Οι νυχτερίδες μοιραζόντουσαν αίμα πιο συχνά μεταξύ στενών συγγενών. Επίσης, ήταν πιο πιθανόν μια νυχτερίδα να μοιραστεί αίμα με άλλες αν στο παρελθόν είχαν μοιραστεί αίμα μαζί της.
Στο συγκεκριμένο είδος παρατηρούμε παρόμοια φροντίδα και αυτοθυσία που θα παρατηρούσαμε σε μια ανθρώπινη οικογένεια αλλά και κάτι ακόμα πιο ενδιαφέρον. Οι νυχτερίδες μπορούν να θυμούνται άλλες νυχτερίδες πως έχουν συμπεριφερθεί στο παρελθόν και αυτές οι πληροφορίες ενημερώνουν τη δικιά τους συμπεριφορά. Η πιο παράξενη παρατήρηση ήταν πως νυχτερίδες θα μοιραζόντουσαν φαγητό μεταξύ τους ακόμα και αν όλες είχαν φάει. Οι ερευνητές υποθέτουν πως υπάρχουν συναισθηματικοί και κοινωνικοί λόγοι πίσω από την ανταλλαγή τροφής ανεξάρτητη από την πείνα.
Όταν παρατηρούμε άλλα ζώα, δε ξέρουμε αλλά μόνο μπορούμε να υποθέσουμε τι σκέφτονται. Αν αναγνωρίσουμε την πιθανότητα ότι τα ζώα έχουν παρόμοια συνείδηση, σκέψεις και συναισθήματα με εμάς, πως θα αλλάξει ο τρόπος σκέψης μας;
Ίσως να γίνουν πιο συχνές οι συζητήσεις για το πως ζούνε και πεθαίνουν κοτόπουλα και αγελάδες στη βιομηχανία κρέατος. Οικολογικές ανησυχίες φαίνονται πιο σημαντικές όταν της κοιτάς από την οπτική των ζώων που ζουν σε αυτά τα οικοσυστήματα. Η κατανόηση της ηθικής των ζώων μπορεί να επηρεάσει ακόμα και την ανθρώπινη ηθική. Η αναγνώριση του αλτρουισμού και της δικαιοσύνης σε άλλα είδη δεν υποβαθμίζει αυτές τις έννοιες. Αυτή η αναγνώριση τονίζει την σημασία αυτών των αξιών για την πορεία του είδους μας.
Πηγές:
1: Brosnan, S. F., & de Waal, F. B. M. (2003). Monkeys reject unequal pay. Nature, 425(6955), 297–299. https://doi.org/10.1038/nature01963
2: Range, F., Horn, L., Virányi, Z., & Huber, L. (2009). The absence of reward induces inequity aversion in dogs. Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(1), 340–345. https://doi.org/10.1073/pnas.0810957105
3: Brosnan, S. F., Schiff, H. C., & de Waal, F. B. M. (2005). Tolerance for inequity may increase with social closeness in chimpanzees. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 272(1560), 253–258. https://doi.org/10.1098/rspb.2004.2942
4: Carter, G. G., Wilkinson, G. S., & Page, R. D. M. (2015). Blood sharing and the population structure of the vampire bat, Desmodus rotundus. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 282(1814), 20142838. doi: 10.1098/rspb.2014.2838
5: Wilkinson, G. S., & Carter, G. G. (2013). Reciprocal food sharing in the vampire bat. Nature, 425(6953), 191-194. doi: 10.1038/nature01964
Photo by Oleksandr Pidvalnyi: https://www.pexels.com/photo/brown-monkey-321552/
