Τι συμβολίζουν οι ζωγραφιές των παιδιών μας;

Tελευταία οι γονείς δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το τι μπορεί να συμβολίζουν οι ζωγραφιές των παιδιών τους. Είναι πλέον γνωστό πως το παιδικό σχέδιο αποτελεί μέσο για να γνωρίσουμε και να προσεγγίσουμε τον μαγικό κόσμο των παιδιών. Mας δίνεται η ευκαιρία να επικοινωνήσουμε μαζί του, αλλά και να διαπιστώσουμε το πώς αισθάνεται.

Πιο συγκεκριμένα, το παιδί ζωγραφίζοντας διάφορα απλοϊκά για εμάς σύμβολα, όπως τον ήλιο, ένα σπίτι, ένα δέντρο, έναν άνθρωπο κ.ά, στέλνει μηνύματα, εκφράζει απορίες, ερωτήματα και προβληματισμούς, που καλούμαστε να αποκωδικοποιήσουμε.

H αξία, λοιπόν, μιας ζωγραφιάς είναι αδιαμφισβήτητη και αποτελεί πολύτιμο «εργαλείο» των ειδικών στο διαγνωστικό και θεραπευτικό τομέα. O τρόπος, όμως, με τον οποίο το παιδί θα ιχνογραφήσει δεν είναι δεδομένος, είναι μια διαδικασία που κατακτά σταδιακά.

Υπάρχουν τρία στάδια που ερμηνεύουν την ιχνογράφηση του παιδιού. Το στάδιο της μουτζούρας, το προσχηματικό και το σχηματικό στάδιο. Ακολουθούν στοιχεία που μας βοηθούν για το τι να προσδοκούμε από το κάθε στάδιο.

1. Μουτζούρωμα

Σε αυτό το στάδιο, δεν υφίσταται ρεαλισμός στις εικόνες, κια συνήθως είναι απλά χρώματα πάνω στο χαρτί. Ίσως να νομίζουμε πως δεν είναι κάτι άξιο προσοχής αλλά μερικές φορές τα παιδιά δημιουργούν κάτι που αποκαλείται “τυχαίος ρεαλισμός”. Αυτό σημαίνει πως όταν μια “μουτζούρα” ολοκληρώνεται ίσως συνολικά να καταφέρεις να δεις συγκεκριμένα σχήματα ή σχέδια να έχουν διαμορφωθεί στο χαρτί.

2. Προσχηματικό

Σε αυτό το στάδιο, τα παιδιά προσπαθούν να απεικονίσουν πράγματα που έχουν δει με τα μάτια τους. Μπορεί να ζωγραφίσουν το πιο απλό πράγμα, όπως ένα πρόσωπο, αυτοκίνητα, δέντρα, σπίτια. Συνήθως δεν απεικονίζονται ρεαλιστικές λεπτομέρειες. Στο τέλος αυτού του σταδίου, τα παιδιά αρχίζουν να προσθέτουν συγκεκριμένα πράγματα, όπως λουλουδάκια μπροστά από ένα σπίτι, μαλλάκια σε ένα πρόσωπο, ρούχα σε ένα γυμνό σώμα.

3. Σχηματικό

Σε αυτό το στάδιο, κυριαρχούν οι λεπτομέρειες. Τα παιδιά χρησιμοποιούν ακόμα και λέξεις και σύμβολα. Ίσως να χρησιμοποιήσουν έξυπνα σύμβολα όπως το “ν” για τα πουλιά. Ζωγραφίζουν τόσο ρεαλιστικά όσο το επιτρέπουν οι ηλικιακές του δεξιότητες και ερμηνεύουν την εικόνα από μια δική τους οπτική γωνία. Μπορούν να πουν και μια ιστορία που περιγράφει την εικ΄πονα που μόλις έφτιαξαν.

Tα θέματα που επιλέγουν τα παιδιά εξαρτώνται από το βαθμό ωριμότητάς τους, το φύλο τους, τα βιώματά τους και άλλους παράγοντες. Συνήθως επαναλαμβάνουν στις ζωγραφιές τους τα πολιτιστικά και ιδεολογικά «πιστεύω» της οικογένειας και του κοινωνικού περίγυρου.

Πώς αξιολογείται το παιδικό ιχνογράφημα;

Αρχικά εξετάζουμε το θέμα γενικά. κατόπιν αναλύουμε τα επιμέρους στοιχεία, προκειμένου να κατανοήσουμε αυτό που θέλει να εκφράσει το παιδί, αλλά και τη συναισθηματική του κατάσταση. Σε αυτή τη διαδικασία, λαμβάνουμε υπόψη μας τον τρόπο με τον οποίο το παιδί χρησιμοποιεί τις μορφές, το χώρο που καταλαμβάνει το σχέδιο στο χαρτί, αλλά και τα χρώματα που επιλέγει.

Φύλο και προτίμηση στα χρώματα. Για παράδειγμα, τα πιο σκούρα χρώματα τείνουν να χρησιμοποιούνται από ένα παιδί που είναι περισσότερο κυρίαρχο και απαιτητικό. Στα κορίτσια τείνουν να αρέσουν τα πιο ζεστά χρώματα, ενώ στα αγόρια τα πιο ψυχρά. Το πράσινο υποδηλώνει δημιουργικότητα, το κίτρινο ευτυχία και το κόκκινο ενθουσιασμό, το οποίο τα παιδιά λατρεύουν να χρησιμοποιούν.

Η θέση στη σελίδα παίζει ρόλο. Τα παιδιά που τοποθετούν τα σχέδια τους στην αριστερή πλευρά του χαρτιού κοιτάζουν στο παρελθόν και σε μια γαλουχημένη παρουσία., ενώ εκείνα που τοποθετούν τα σχέδιά τους στην δεξιά πλευρά κοιτάζουν το μέλλον και έχουν ανάγκη από επικοινωνία. Σχέδια που βρίσκονται στην κάτω πλευρά του χαρτιού συχνά δηλώνουν ανασφάλεια ή αισθήματα ανεπάρκειας.

Το μέγεθος των σχεδίων έχει σημασία. Τα παιδιά που ζωγραφίζουν μεγαλύτερου μεγέθους σχέδια κρύβουν πιο κυρίαρχες προσωπικότητες. Εκείνα που απεικονίζουν ανθρώπους χωρίς χέρια δείχνουν μια πιο μη επιθετική προσωπικότητα. Τα πολύ μεγάλα χέρια σε ένα σώμα δείχνουν μια επιθετική προσωπικότητα ενώ τα μικροσκοπικά χεράκια ίσως να σημαίνουν πως το παιδί αισθάνεται ανισορροπία.

Αυτά τα στοιχεία δηλώνουν εάν το παιδί είναι δειλό, ντροπαλό, εάν αισθάνεται ανασφάλεια. Πολλά συναισθήματα μπορούν να απεικονιστούν στα παιδικά σχέδια, αλλά μην αποθαρρυνθείτε και βγάλετε γρήγορα συμπεράσματα πριν συζητήσετε με το παιδί σας για μια απεικόνισή του. Ωστόσο, υπάρχουν σχέδια που οι ερευνητές τα έχουν συνδέσει με κάποια συγκεκριμένα συναισθήματα. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα:

• Παρορμητικό παιδί: ανθρώπους με μεγάλα άκρα, χωρίς λαιμό ή ασυμμετρία στα άκρα
• Ανήσυχο παιδί: σύννεφα, βροχή, πουλιά να πετάνε, πρόσωπα χωρία μάτια
• Ντροπαλό παιδί: μικρές φιγούρες, χωρίς μύτη ή στόμα, μικροσκοπικά σχέδια μαι άκρα πολύ κοντά στο σώμα
• Θυμωμένο παιδί: μεγάλα χέρια κια δόντια, μακρυά χέρια, μάτια-σταυρός
• Ανασφαλές παιδί: τερατώδεις φιγούρες με μικροσκοπικά χέρια ή χωρίς χέρια και στραβές φιγούρες

Kεντρική θέση στις ιχνογραφικές τους προτιμήσεις κατέχουν σύμβολα που αντιστοιχούν στη μητέρα και στον πατέρα, αποτυπώνοντας έτσι το πώς βιώνουν τη γονική παρουσία και τη σχέση μαζί τους. Η μητρική παρουσία εμφανίζεται, είτε άμεσα είτε συγκαλυμμένα, στις παραστάσεις του υγρού στοιχείου (θάλασσα, νερό), της γης και του δάσους. H πατρική φιγούρα αναγνωρίζεται σε σύμβολα που διαθέτουν και μεταδίδουν ενέργεια, όπως ο ήλιος, η φωτιά κι ο αέρας.

Aγαπημένο θέμα των παιδιών είναι η οικογένεια. Aπό τη μελέτη της αποκομίζουμε σημαντικές πληροφορίες για το πώς αντιλαμβάνονται τη θέση τους σ’ αυτήν, τις σχέσεις με τα αδέλφια και τους γονείς τους, καθώς επίσης και τους ρόλους που έχει αναλάβει κάθε μέλος. Πηγή έμπνευσης είναι η καθημερινή ζωή, αλλά και η γόνιμη φαντασία τους.

Aυτά τα στοιχεία έχουν αξία μόνο αν τα μελετήσουμε σε συνδυασμό με τη γενικότερη συμπεριφορά του παιδιού, την ηλικία του και το περιβάλλον όπου ζει. H αξιολόγησή τους πρέπει να γίνεται μόνο από τους ειδικούς. Tελικά, το παιδικό σχέδιο αποτελεί ένα δίαυλο επικοινωνίας με το παιδί και μια πηγή που μας παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τη νοητική και συναισθηματική εξέλιξή του.

Από την Αλεξάνδρα Καππάτου Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο – Συγγραφέα