Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο του “Θάλπος Αττικής” Μαρία Μακριδάκη
Κοινωνική μηχανική (Social engineering) ονομάζουμε την πράξη της προφορικής χειραγώγησης ατόμων με σκοπό την απόσπαση πληροφοριών ή πρόσβασης σε πληροφοριακό σύστημα (1). Μπορεί ο όρος να είναι σχετικά πρόσφατος, αλλά τεχνικές της κοινωνικής μηχανικής που είναι και τεχνικές χειρισμού των μαζών, έχουν χρησιμοποιηθεί ανά τους αιώνες.
Ο παρασκηνιακός έλεγχος των μαζών έρχεται από την παθητικοποίηση και χειραγώγηση και συνήθως έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους των εξουσιαστών, των ολιγαρχών όπως και τη διατήρηση της εξουσίας τους. Ιστορικά, οι τεχνικές της κοινωνικής μηχανικής έχουν εφαρμοστεί κυρίως από απολυταρχικά καθεστώτα με στόχο την εξόντωση των αντιφρονούντων.
Σήμερα όμως, το μάρκετινγκ, η βιομηχανία του θεάματος, η ενημέρωση συχνά είναι οι δούρειοι ίπποι της κοινωνικής μηχανικής. Μέσω του επιτυχούς χειρισμού των μαζών γίνεται εφικτή και η πρόβλεψη της αγοραστικής συμπεριφοράς των καταναλωτών-πολιτών.
Ποια είναι όμως τα εργαλεία της κοινωνικής μηχανικής και του ελέγχου των μαζών;
Καταρχάς η παραπλάνηση, η έλλειψη συντονισμού, η σύγχυση, η διάσπαση, η δημιουργία προβλημάτων και οι προσφερόμενες έτοιμες λύσεις για αυτά. Επίσης ο έλεγχος της πληροφορίας, το φιλτράρισμα των ειδήσεων όπως και οι μηχανισμοί αδρανοποίησης μιας μη βολικής πληροφορίας μέσω της αμφισβήτησης της σοβαρότητας της πηγής. Επίσης η υπερπληροφόρηση αποπροσανατολίζει, κουράζει και εν τέλει εξαφανίζει ένα μη βολικό ζήτημα. Το ηθικό πλεονέκτημα του δικαίου χάνεται μέσα από τη βία και αυτό η κοινωνική μηχανική το εκμεταλλεύεται στο έπακρο. Επιπρόσθετα, οι κατευθυνόμενες και εξαρτημένες από συμφέροντα αυθεντίες δημιουργούν τα επιθυμητά αποτελέσματα χειραγώγησης των μαζών.
Κομμάτι του κοινωνικού ελέγχου είναι και η λεγόμενη «προβοκάτσια», ένα ισχυρό και δυνητικά επικίνδυνο προπαγανδιστικό εργαλείο της ψυχολογίας των μαζών. Ο στόχος της προβοκάτσιας είναι η σύγχυση και η ώθηση προς μια συγκεκριμένη δράση. Η προβοκάτσια είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη σε περιόδους έντονων πολιτικών και οικονομικών κρίσεων. Παραεξουσιαστικά κέντρα και προβοκάτορες χειραγωγώντας τις μάζες καταφέρνουν συχνά να ωθήσουν το πλήθος προς σκέψεις και συμπεριφορές που ευνοούν την πολιτική, οικονομική ή βιομηχανική τους ατζέντα.
Σαν σκεπτόμενοι άνθρωποι λοιπόν, σαν ενεργοί πολίτες, είναι σημαντικό να έχουμε κριτική σκέψη και να φιλτράρουμε μέσα από το μέτρο και την λογική όλες τις προσλαμβάνουσες πληροφορίες, την αχαλίνωτη παραφιλολογία και να αξιολογούμε τις πηγές, τα κίνητρα και τα οφέλη της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
(1) https://www.researchgate.net/publication/344546973_Social_engineering_and_media_manipulation
Hogg, M. (2010). Κοινωνική Ψυχολογία. Εκδ. Gutenberg.
Le Bon, G. (αρχική 1895,εκδ.1990). Ψυχολογία των Μαζών. Εκδ. Ζήτρος
Photo by davide ragusa on Unsplash
