“Κώδικας Επικοινωνίας”

από την κοινωνική λειτουργό του Κέντρου Ημέρας Μαραθώνα, Φασόλα Ειριάννα

Έχετε σκεφτεί ποτέ πώς αν πείτε αυτό που θέλετε θα πληγώσετε κάποιον; Ότι  θα φανείτε εγωιστές; Ότι πιθανόν λόγω αυτού που σκεφτήκατε και είπατε θα σας απορρίψουν; Ή ακόμα κι ότι αυτό που θα πείτε δε θα ακουστεί, άρα δεν είναι άξιο αναφοράς; Αντίθετα, μήπως ο λόγος σας περιέχει αρκετές φορές στοιχεία σαρκασμού προς τον συνομιλητή σας; Ή ακόμα κι αν εξετάσουμε τα στοιχεία της μη λεκτικής επικοινωνίας, όπως το βλέμμα, ο τόνος της φωνής και η στάση του σώματος, μήπως αυτά είναι υπερβολικά και δυσανάλογα με την κατάσταση και επιβλητικά προς τον άλλον; Μήπως η γνώμη σας εκφράζεται ως κάτι δεδομένο και αλάνθαστο; 

Αν απαντήσατε ναι σε κάποιες από τις παραπάνω ερωτήσεις τότε ίσως θα ήταν χρήσιμο να εισάγουμε την έννοια της «διεκδίκησης». 

Ξεκινώντας, χρειάζεται να φανταστούμε μια γραμμή όπου στα δύο άκρα της θα υπάρχουν οι 2 διαφορετικοί, αντίθετοι μεταξύ τους, τρόποι έκφρασης και επικοινωνίας. Από τη μία πλευρά, λοιπόν, θα βρίσκεται ο παθητικός τρόπος ενώ από την άλλη ο επιθετικός. 

Ένα άτομο παθητικό, αποδέχεται την άποψη του άλλου αγνοώντας τη δική του θέση. Διστάζει να πει αυτό που σκέφτεται καθώς κυριαρχεί ο φόβος της αποτυχίας και της απόρριψης. Προσπαθεί να αποφύγει τις εντάσεις στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Παρουσιάζει έντονο άγχος και αδυναμία να υπερασπιστεί τον εαυτό του και τα δικαιώματα του και συχνά χρησιμοποιεί απολογητικό ύφος. Στόχος του είναι να ευχαριστήσει τους άλλους καθώς κρίνει τις δικές του ανάγκες λιγότερο σημαντικές.  

Αντίθετα, ένας άνθρωπος που εκφράζεται με επιθετικό τρόπο, φροντίζει πάντα να διεκδικεί τα δικαιώματά του και να καλύπτει τις ανάγκες του, συχνά καταπατώντας τα δικαιώματα των άλλων. Αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα ως τα πλέον σημαντικά και δε διστάζει και να το εκφράσει. Χρησιμοποιεί αρκετές χειρονομίες, κάνει παρατηρήσεις, υποτιμά και ειρωνεύεται τον συνομιλητή του. Ο τόνος της φωνής του μπορεί να είναι έντονος, κοφτός, προσβλητικός και αυστηρός ενώ αρκετές φορές κυριεύεται και από θυμό. 

Ποια είναι όμως η πραγματικότητα; Κάποιος θα πρέπει, δηλαδή, είτε να δέχεται αβίαστα ό,τι του πουν είτε να είναι επιθετικός και επιβλητικός προς τους άλλους; Όχι, αυτό δεν είναι αλήθεια. Και οι δύο αυτές συμπεριφορές φαίνεται να έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά τα οποία δε βοηθούν το άτομο στην ανάπτυξη των κοινωνικών του δεξιοτήτων και στην αλληλεπίδρασή του με τους άλλους. Υπάρχει, λοιπόν, ακόμα ένας τρόπος έκφρασης που τοποθετείται στη μέση αυτών των δύο άκρων και φαίνεται να έχει τα χαρακτηριστικά εκείνα που ζητούνται για μια υγιή επικοινωνία. Αυτός είναι η διεκδικητικότητα.  

Το διεκδικητικό άτομο είναι σε θέση να εκφράσει τη σκέψη του και τα συναισθήματά του σεβόμενο τις απόψεις των άλλων και θέτοντας τα δικά του όρια. Μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του αν χρειαστεί και δεν διακατέχεται από το αίσθημα ανικανότητας. Θέτει τις δικές του προτεραιότητες και αναγνωρίζει το δικαίωμά του να πει «όχι», «δεν ξέρω», «δε θέλω» ή ακόμα και ότι άλλαξε γνώμη χωρίς να νιώθει ενοχές ή φόβο. Διαχωρίζει την προσωπική του άποψη από το «καθολικό», είναι πρόθυμο να συζητήσει με διαλλακτικότητα και δέχεται την εποικοδομητική κριτική από τους άλλους. Δρώντας κανείς με αυτόν τον τρόπο μπορεί να δημιουργεί ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, επιτρέποντας στους άλλους να κατανοήσουν και τις δικές του ανάγκες. Είναι ικανός να παίρνει τις αποφάσεις που τον αφορούν και να εκφράσει τα συναισθήματά του, είτε θετικά είτε αρνητικά. Μπορεί να αρνηθεί και να θέσει τα προσωπικά του όρια με ευγενικό τρόπο. Παρουσιάζει υψηλή αυτοπεποίθηση και δεν προσπαθεί συνεχώς να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των άλλων. 

Φυσικά και όλες οι καταστάσεις δεν είναι ίδιες και γι’ αυτό κάποιες φορές καλούμαστε να είμαστε πιο σταθεροί κι επίμονοι ενώ πολλές φορές καταλήγουμε να κάνουμε και πράγματα που δε μας ευχαριστούν τόσο.  Το σημαντικό είναι όλα τα παραπάνω να γίνουν συνειδητά και το άτομο να αναγνωρίζει την αιτία της εκάστοτε συμπεριφοράς του. Να νιώθει πως είναι ικανό να εκφράσει τις σκέψεις του, να υπερασπιστεί τον εαυτό του και τα δικαιώματα του χωρίς να καταπατά τα δικαιώματα των άλλων. Σκοπός δεν είναι η επιβολή αλλά η έκφραση! 

Photo by: Επικοινωνία και ανάπτυξη σχέσεων… – Euepixeirein

 

Το Κέντρο Ημέρας Ενηλίκων Μαραθώνα υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU.