DAYDREAMING

από την ψυχολόγο του “Θάλπος” Μυρτώ Τσόμπο

Ήξερες ότι η περιπλάνηση του νου απασχολεί το 50% του χρόνου αφύπνισης μας?

Η ονειροπόληση με τη μορφή του βιώματος μιας εικονικής φανταστικής πραγματικότητας είναι συχνή σε ανθρώπους, ιδιαίτερα σε ώρες της ημέρας που ενδεχομένως πλήττουν. Η περιπλάνηση αυτή του νου αποτελεί ένα προσαρμοστικό ανθρώπινο φαινόμενο που καταλαμβάνει σημαντικό μέρος της αφύπνισης. Συμβαίνει σε φυσιολογικό επίπεδο όταν τα άτομα αφαιρούνται για λίγα δευτερόλεπτα έχοντας όμως την ικανότητα να επανέρχονται στην απτή πραγματικότητα. Αυτή η απομάκρυνση από εξωτερικές εργασίες και αντιληπτικές εισροές προς μια πιο ιδιωτική, εσωτερική ροή συνείδησης περιγράφεται με πληθώρα ορισμών μεταξύ άλλων και η ονειροπόληση. Άλλοι όροι που έχουν χρησιμοποιηθεί ερευνητικά είναι αφηρημάδα, παρείσφρηση σκέψεων, αυθόρμητη σκέψη, περιπλάνηση του νου κ.α.

Στην επικρατέστερη έννοια της, η ονειροπόληση κατά τον Αμερικανό Κλινικό Ψυχολόγο Jerome L. Singer (μελέτες δεκαετιών 1955- 2009) και τους συνεργάτες του έχει 3 μορφές:

1. Θετική ονειροπόληση
2. Ενοχική- Δυσφορική Αφηρημάδα
3. Ανεπαρκής έλεγχος της προσοχής

Ο Singer στις μελέτες του εστίασε στη θετική προσαρμοστική  ονειροπόληση υποστηρίζοντας ότι αποτελεί υγιή διαδικασία και μπορεί να ενισχύσει τις κοινωνικές δεξιότητες ενός ατόμου. Το να ονειρεύεσαι μέσα στη ημέρα χτίζοντας in vitro όσα θες να καταφέρεις στην ζωή σου είναι συχνά βοηθητικό και αποτελεί νοερή προετοιμασία της δράσης που θα ακολουθήσει. Με αυτόν το τρόπο κινητοποιείσαι και έρχεσαι πιο κοντά στους στόχους σου. Σε αυτή της τη μορφή η ονειροπόληση λειτουργεί εποικοδομητικά για το άτομο ενεργοποιώντας και αυξάνοντας την φαντασία και τη δημιουργικότητα του, απελευθερώνει την ένταση και το στρες και λειτουργεί ως αντιμετώπιση στη πλήξη που βιώνει το άτομο εκείνη τη στιγμή. Η θετική ονειροπόληση φαίνεται να ενεργοποιεί και σημεία του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων, μειώνει τα επίπεδα του στρες και της θλίψης, λειτουργεί σαν θετική αυτό-ενίσχυση και ευνοεί τη διαδικασία επίτευξης στόχων.

Πότε όμως η ονειροπόληση γίνεται δυσλειτουργική και επιβαρυντική για το άτομο;   

Δυσπροσαρμοστική ονειροπόληση

Αποτελεί μια παθολογική κατάσταση της ονειροπόλησης (δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί επίσημα ως διαταραχή από την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία- APA) κατά την οποία παρατηρείται αυξημένη συχνότητα και διάρκεια όπου το άτομο βυθίζεται στις νοερές φαντασιώσεις του με την μορφή καταναγκασμού πολλές φορές σε σημείο να αποτελεί εθισμό. Το άτομο αποστασιοποιείται από τον πραγματικό κόσμο και εισέρχεται σε έναν φανταστικό κινηματογραφικό θα λέγαμε κόσμο με έντονη πλοκή και νοητικές εικόνες που παρουσιάζουν για αυτόν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και ασφάλεια από το πραγματικό. Το άτομο χάνεται τόσο πολύ στις φαντασιώσεις του γεγονός που διαταράσσει τη λειτουργικότητά και την ανταπόκρισή του σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας.

Οι μελέτες για τη δυσπροσαρμοστική ονειροπόληση ξεκίνησαν το 2002 από τον Ισραηλινό καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα, Eli Somer. Ακολούθησαν και άλλες έρευνες και μελέτες οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα σε Αμερική και Ευρώπη.

Αίτια

Οι ειδικοί αναγνωρίζουν την δυσπροσαρμοστική ονειροπόληση ως μια συμπεριφορά δραπέτευσης από την πραγματικότητα που φαντάζει απειλητική, αγχώδης ή και βαρετή. Το άτομο υιοθετεί αυτόν τον μηχανισμό ως στρατηγική αντιμετώπισης σε δυσάρεστα ή τραυματικά γεγονότα. Η ονειροπόληση ξεκινά ως ένα φανταστικό καταφύγιο στον οποίο δραπετεύει για λίγο ο άνθρωπος προκειμένου να αποφύγει τα αρνητικά συναισθήματα και να νιώσει καλύτερα. Με το πέρασμα του χρόνου όμως και την επαναληπτικότητα, γίνεται διαδικασία εθιστική και παγίδα στην οποία εγκλωβίζεται ο ονειροπόλος.

Επιπτώσεις

Οι επιπτώσεις της δυσπροσαρμοστικής ονειροπόλησης είναι αρνητικές για το άτομο και τη ζωή του. Ο ονειροπόλος εθίζεται στο να ζει μονίμως μέσα στο μυαλό του, γεγονός που δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τη μετάβασή του στην πραγματική μη πλασματική ζωή. Στην ονειροπόληση ο ονειροπόλος θωρακίζεται από τα δυσάρεστα συναισθήματα τα οποία αδυνατεί να βιώσει και να διαχειριστεί στην πραγματική ζωή και έτσι απομονώνεται και δυσλειτουργεί. Συχνά δημιουργούνται προσδοκίες μη ρεαλιστικές και το άτομο όταν βιώνει τις πραγματικές καταστάσεις στην απτή πραγματικότητα δυσκολεύεται να τις αντιμετωπίσει.

Τρόποι αντιμετώπισης

Ο βασικότερος τρόπος αντιμετώπισης είναι η αυτοπαρατήρηση. Εντοπίζω την ονειροπόληση όταν συμβαίνει και παρατηρώ τη συχνότητα και διάρκεια της. Ύστερα, παρεμβαίνω θέτοντας όρια στην ατέρμονη περιπλάνηση της σκέψης μου.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι επίσης, να διατηρώ την αυτοεπίγνωση μέσω των αισθήσεων τις οποίες ενεργοποιώ για να έρθω σε επαφή με το παρόν. Μια βοηθητική άσκηση είναι η ενσυνειδητότητα (ενεργοποιώ όραση, ακοή, αφή, όσφρηση, γεύση).

Ακόμα, είναι βασικό να υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι οι απογοητεύσεις και τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι κομμάτι της καθημερινότητας και μπορώ να τα βιώσω και να επιβιώσω από αυτά. Μαθαίνω να διαχειρίζομαι τα συναισθήματα μου και όχι να τα εξαφανίζω. Προσπαθώ να εντοπίσω τι ανάγκες που καλύπτω μέσα από την ονειροπόληση και ποια συναισθήματα δυσκολεύομαι να διαχειριστώ με αυτή τη στρατηγική αντιμετώπισης.

Δημιουργώ στον εαυτό μου δυνατότητες αλληλεπίδρασης με τον έξω κόσμο. Η ονειροπόληση μπορεί να είναι έντονη σε άτομα διστακτικά, ντροπαλά, με δυσκολίες κοινωνικοποίησης και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Για τα άτομα αυτά η ονειροπόληση αποτελεί ένα μέσο πραγματοποίησης όσων φοβούνται να διεκδικήσουν. Μια βοηθητική πρακτική θα ήταν να προσπαθήσω να εμπλακώ σε σταδιακή αλληλεπίδραση με άλλα άτομα μέσα από δραστηριότητες, νέα μάθηση και ομαδικά αθλήματα.

Τέλος, ασκήσεις όπως η yoga έχει αποδειχθεί ότι αποτελούν δραστηριότητες που διατηρούν σε συνεχή επαφή το σώμα και τις αισθήσεις με τη πραγματικότητα.

Βιβλιογραφία:

McMillan L.R., Kaufman S. B., Singer L. J. (2013). Ode to Positive Constructive Daydreaming. Article. Front. Psychol. , 23 September 2013, Sec. Perception Science Volume 4 – 2013 | https://doi.org/10.3389/fpsyg.2013.00626

Rakshit, D. (Jun 10, 2020). All you need to know about Maladaptive Daydreaming. In your Dreams. The Swaddle newsletter publishing.

Singer, J. L. (1975). The inner world of daydreaming. Harper & Row. APA PsycNet Publishing.

Photo by Marcio Skull: https://www.pexels.com/photo/woman-looking-up-3579181/