Άρθρα και Έρευνες
Από την Ψυχολόγο του «Θάλπος Αττικής», Μαρία Μακριδάκη
Αυτήν την εβδομάδα θα μιλήσουμε για ένα πείραμα που διεξήχθη το 1957 στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ από τους Leon Festinger και James Carlsmith. Με αφορμή μια παρατηρητική μελέτη που είχε να κάνει με μια λατρεία (cult) που πίστευε ότι η γη επρόκειτο να καταστραφεί από μια πλημμύρα, γεννήθηκε η έννοια της γνωστικής δυσαρμονίας ή ασυμφωνίας από τον Festinger.
Η γνωστική ασυμφωνία ή δυσαρμονία αναφέρεται σε μια κατάσταση η οποία περιλαμβάνει αντιφατικές πεποιθήσεις ή συμπεριφορές. Όταν ένα άτομο λοιπόν συντηρεί δυο ασυνεπείς μεταξύ τους γνώσεις, δημιουργείται μια σύγκρουση μέσα του η οποία προκαλεί μια εγγενή αίσθηση δυσφορίας. Αυτή η δυσφορία οδηγεί σε αλλαγή σε μία από τις στάσεις, πεποιθήσεις, συμπεριφορές που έχει, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί ή να εξαλειφθεί η δυσφορία που νιώθει και να υπάρξει γνωστική συνέπεια και αρμονία, εσωτερική ισορροπία.
Στο πείραμα των Festinger και Carlsmith, μελετήθηκε αυτού του είδους η σύγκρουση. Οι συμμετέχοντες είχαν κληθεί να εκτελέσουν μια σειρά από πολύ βαρετά έργα και στη συνέχεια τους ζητήθηκε να πουν στους επόμενους συμμετέχοντες ότι τα έργα ήταν πάρα πολύ ενδιαφέροντα. Μία ομάδα των συμμετεχόντων αμείφθηκε 1 δολάριο για να το πει ενώ μια δεύτερη ομάδα συμμετεχόντων αμείφθηκε με 20 δολάρια για να κάνει ακριβώς το ίδιο, να πει στους επόμενους ότι ήταν πολύ ενδιαφέροντα έργα. Σε δεύτερο χρόνο ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες και των δυο ομάδων να βαθμολογήσουν τα έργα ως προς το πόσο ενδιαφέρον είχαν.
Οι συμμετέχοντες της πρώτης ομάδας έδωσαν υψηλότερες τιμές ενδιαφέροντος για τα έργα από ότι οι συμμετέχοντες τις δεύτερης ομάδας. Το να πληρώνεσαι μόνο 1 δολάριο δεν είναι επαρκές κίνητρο για ψέματα και για αυτό όσοι πληρώθηκαν 1 δολάριο βρέθηκαν σε γνωστική ασυμφωνία. Θα μπορούσαν μόνο να ξεπεράσουν αυτή τη δυσαρέσκεια πιστεύοντας ότι τα καθήκοντα ήταν πραγματικά ενδιαφέροντα και ευχάριστα. Το να πληρώνεσαι 20 δολάρια παρέχει έναν λόγο για να κάνεις τα βαρετά έργα και επομένως δεν υπάρχει καμία γνωστική ασυμφωνία και έτσι κράτησαν ανέπαφη την αρχική τους εκτίμηση για τα έργα.
Έχει πολύ ενδιαφέρον ότι ο ερευνητής Festinger περιέγραψε την ουσία των ερευνών του ως εξής: «φτάνουμε να αγαπάμε αυτό για το οποίο έχουμε υποφέρει». Βέβαια πρέπει να τονίσουμε ότι αυτό το στοιχείο που είναι κρίσιμο για την εκδήλωση γνωστικής δυσαρμονίας είναι η δημόσια δέσμευση προς το αναληθές. Γνωστική δυσαρμονία, δηλαδή, υπάρχει όταν η κατάσταση σου επιβάλει προσωπική δημόσια δέσμευση και όχι όταν κάποιος μπορεί να πει ή να κάνει το αντίθετο από αυτό που πιστεύει όταν ενεργεί ανώνυμα.
Βιβλιογραφία
https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/cognitive-dissonance
PHOTO CREDIT: Darius – Bashar
