Άρθρα και Έρευνες
Από την Κοινωνική Λειτουργό της Μονάδας «Θάλπος Αττικής» Μαρίνα Νικολάου.
Στερεότυπα, διακρίσεις και προκαταλήψεις είναι οι τρεις βασικές έννοιες που συνδέονται με την σημασία του στίγματος της ψυχικής υγείας και οδηγούν σε άκριτες γενικεύσεις για άτομα και ομάδες. Το στίγμα που συνοδεύει την ψυχική ασθένεια αποτυπώνεται ανεξίτηλα στην ταυτότητα του ανθρώπου που πάσχει, με αποτέλεσμα ο ασθενής να μην αισθάνεται ότι έχει τα ίδια δικαιώματα και την ίδια ανθρώπινη αξία με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. (Goffman 1963)
Στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί πως οι επιπτώσεις του στίγματος δεν περιορίζονται μόνο στο άτομο που νοσεί, αλλά επεκτείνονται και στην οικογένεια και γενικότερα στο περίγυρο του. Το άτομο που πάσχει νιώθει να χάνει την κοινωνική του υπόσταση και έρχεται αντιμέτωπο με διακρίσεις λόγω της ψυχικής του ασθένειας. Στον εργασιακό χώρο για παράδειγμα, όπου για κάθε άνθρωπο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής και της καθημερινότητάς του, τα άτομα με ψυχικές διαταραχές βιώνουν εντονότερα τον ρατσισμό και την περιθωριοποίηση, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην καθημερινότητα τους μέσα από την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Όταν λοιπόν, ο εργαζόμενος που αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας, περιθωριοποιηθεί και στερηθεί το δικαίωμα της εργασίας, αυτόματα στερείται το δικαίωμα της προσφοράς, της πληρότητας που αισθάνεται μέσω της απασχόλησης, καθώς και τις σχέσεις που αναπτύσσει με το υπόλοιπο προσωπικό που ενισχύουν την κοινωνικοποίηση του.
Καθοριστικός φαίνεται να είναι ο φοβικός ρόλος μερίδας ανθρώπων που αντιμετωπίζουν τον ψυχικά ασθενή όχι ως ένα άτομο που χρήζει υποστήριξης και έχει την δυνατότητα να ενταχθεί ομαλά στην κοινωνία, αλλά ως «τρελό ή μανιακό» που παρουσιάζει ακραίες συμπεριφορές και πράξεις. Η συγκεκριμένη άποψη τείνει να υιοθετείται από ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων, ακόμα και από άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (Garske & Stewart, 1999). Σε αυτό το σημείο θα ήταν σημαντικό να αναρωτηθούμε και να προβληματιστούμε, στην περίπτωση που ο υποψήφιος που θα προσλαμβάναμε έπασχε από κάποια ψυχική διαταραχή, θα του δίναμε ίσες ευκαιρίες σε σχέση με τους υπόλοιπους εργαζομένους και θα του δείχναμε την ίδια εμπιστοσύνη;
Η καθημερινή υγιής επαφή των ατόμων με ψυχική διαταραχή με το οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό περιβάλλον είναι καθοριστική πολλές φορές για την πιο ήπια εκδήλωση της ασθένειας και ακόμη για την αποφυγή ή και αποτροπή της. Η μακροχρόνια ανεργία για παράδειγμα ή η απώλεια της εργασίας μπορεί να απειλήσει τη σωματική και ψυχική υγεία, πυροδοτώντας συναισθηματικές και αγχώδεις διαταραχές.
Προκειμένου να περιοριστεί το στίγμα σημαντικό είναι να ενημερωθούμε πιο ολοκληρωμένα για την ψυχική υγεία και να καταρρίψουμε μύθους και στερεότυπα που έχουν μείνει ως παγιωμένες ιδέες. Επιπλέον, μπορούμε να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί στην γλώσσα και τις λέξεις που χρησιμοποιούμε σχετικά με το θέμα αυτό. Η κοινή γνώμη οφείλει να είναι ευαισθητοποιημένη απέναντι στην καταπολέμηση του στίγματος, το οποίο θεωρείται «δεύτερη νόσος» διότι συνοδεύει την πρωτοπαθή διαταραχή. Τέτοιου είδους συμπεριφορές οδηγούν το άτομο να φτάνει σε σημείο να αυτοστιγματίζεται, να υιοθετεί δηλαδή ενδόμυχα τα αρνητικά στερεότυπα που του αποδίδονται και να βιώνει εντονότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό. Όλοι μας έχουμε ηθικό χρέος να αντικρούουμε εσφαλμένες απόψεις σχετικές με την ψυχική υγεία είτε από μεμονωμένα άτομα είτε από ομάδες. Δεν πρέπει να εξισώνουμε τους ψυχικά πάσχοντες με την ασθένεια τους, αλλά να τους αντιμετωπίζουμε ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας.
Βιβλιογραφία:
Goffman, E. (1963). Stigma: notes on the management of a spoiled identity , Englewood Cliffs , NJ: Prentice- Hall
Garske, G &Stewart, J. (1999). Stigmatic and mythical thinking: barriers to vocational rehabilitation, services for persons with severe mental illness. Journal of Rehabilitation, 65 (4), 4-8
http://epipsi.gr/Service_all/service/Antistigma/index.htm
