Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο του “Θάλπος Αττικής” Μαρία Μακριδάκη
Γιατί φοβόμαστε; Μια απλή απάντηση είναι γιατί αν δεν φοβόμασταν θα κινδυνεύαμε περισσότερο. Ο φόβος, αυτό το κύριο, πρωταρχικό συναίσθημα είναι κομμάτι του μηχανισμού επιβίωσης. Είναι μια φυσική, φυσιολογική και βιολογική κατάσταση και είναι ουσιώδες να αισθανόμαστε φόβο γιατί έχει στόχο να μας κρατάει ασφαλής.
Ο “φύλακας” φόβος λοιπόν μας προστατεύει από απειλές, επαγρυπνεί το νευρικό σύστημα και όταν ανιχνεύει κίνδυνο έχουμε την συναισθηματική εμπειρία του φόβου. Μέσα στην εξελικτική του πορεία ο άνθρωπος έχει αντιμετωπίσει διάφορες απειλές και κινδύνους, αρπακτικά σαρκοβόρα ζώα, δηλητηριώδη έντομα και ερπετά, επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα και τοποθεσίες, απειλές και βία από μέλη του ίδιου του είδους του ή ακόμα και της ίδιας της αγέλης του, θανατηφόρους ιούς, βακτήρια αλλά και εξοστρακισμό και κοινωνικό αποκλεισμό που υπό τις τότε συνθήκες σήμαινε βέβαιο θάνατο.
Έχουμε προγραμματιστεί λοιπόν από τις εμπειρίες των προγόνων μας να “θυμόμαστε” αυτές τις επικίνδυνες καταστάσεις, έχουμε αναπτύξει μια ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντί τους και έτσι “χτυπάει προειδοποιητικό καμπανάκι” όταν ανιχνεύονται ακόμα και τώρα. Συχνά βέβαια αυτή η ευαισθησία μπορεί να επεκταθεί και σε λιγότερο απειλητικές καταστάσεις πχ σε κάποιο αβλαβές έντομο, όμως φαίνεται πως ο κανόνας επιβίωσης είναι το “όποιος φυλάει τα ρούχα του έχει τα μισά”.
Τι γίνεται τώρα όμως που οι συνθήκες ζωής του σύγχρονου ανθρώπου είναι ναι μεν πολύ πιο εύκολες από του πρωτόγονου αλλά παράλληλα και πολύ πιο σύνθετες; Εξακολουθούμε και ψάχνουμε για κακοτοπιές. Ο εγκέφαλος μας σαν σφουγγάρι καταγράφει κινδύνους και επαγρυπνεί. Φυσικά υπάρχουν πάντα οι καταστάσεις εκείνες που είναι επικίνδυνες για τη σωματική μας ακεραιότητα αλλά η επισφάλεια που βιώνουμε στην σύγχρονη εποχή είναι κυρίως ψυχολογική και συναισθηματική.
Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν κινδυνεύει από το λιοντάρι πια αλλά έχει δημιουργήσει στο νέο του περιβάλλον κινδύνους που τους αξιολογεί ως πιο επικίνδυνους από ένα πεινασμένο αρπακτικό ζώο. Ο φόβος ως συναίσθημα όμως δεν αλλάζει, δεν μπορεί να διακρίνει τους κινδύνους φυσικής επιβίωσης από την συναισθηματική ανασφάλεια.
Ο φόβος λοιπόν απέκτησε και άλλους “συγγενείς”, τη θλίψη, το άγχος και τις ενοχές. Ο φόβος της αποτυχίας είναι ένα σύγχρονο λιοντάρι, ο φόβος της μοναξιάς ο νέος ιός.
Πως αξιολογούμε σωστά τα εσωτερικά μας προστατευτικά καμπανάκια τώρα που το τοπίο είναι πιο γκρίζο και όχι άσπρο ή μαύρο; Η σχέση μας με το φόβο θα πρέπει να είναι ειλικρινής. Ο φόβος είναι πληροφορία προς ανάλυση. Πόσο χρήσιμο είναι λοιπόν να φοβόμαστε αυτή την χρήσιμη πληροφορία; Να φοβόμαστε τον ίδιο τον φόβο; Όταν αναγνωρίζουμε το συναίσθημα ας προσπαθήσουμε να μάθουμε για εμάς μέσα από αυτό, να αξιολογήσουμε με το πρίσμα της λογικής τους κινδύνους και να σεβαστούμε τα όρια μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
https://nautil.us/issue/53/monsters/how-evolution-designed-your-fear
https://www.psychologytoday.com/us/blog/beastly-behavior/201610/why-we-fear
