Άρθρα και Έρευνες
Από την Ψυχολόγο του «Θάλπος Αττικής», Μαρία Μακριδάκη
Ένα από τα μεγάλα παζλ της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η συνείδηση. Ιστορικά η συνείδηση ήταν ένα πεδίο για το οποίο η θρησκεία και η φιλοσοφία είχαν πολλά να πουν. Τα τελευταία χρόνια όμως, με τα άλματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, ο χώρος των νευροεπιστημών ερευνά με μεγάλο ενδιαφέρον αυτό που λέμε συνείδηση. Χρήσιμα εργαλεία στην έρευνα αυτή, είναι οι σαρωτές εγκεφάλου αλλά και η ίδια η προσπάθεια χαρτογράφησής του εγκεφάλου.
Τι είναι η συνείδηση λοιπόν; O Christof Koch νευροεπιστήμονας με ερευνητικό έργο πάνω στην νευρολογική βάση της συνείδησης, πολύ ποιητικά αναφέρει ότι η συνείδηση είναι «οτιδήποτε βιώνεις, είναι η μελωδία που σου έχει κολλήσει, η γλυκύτητα της μους σοκολάτας που δοκίμασες, ο έντονος πονόδοντος, η απόλυτη αγάπη προς το παιδί σου και η πικρή γνώση ότι τελικά όλα τα συναισθήματα θα τελειώσουν» (1)
Πως η εγκεφαλική ύλη δημιουργεί συνείδηση; Πως ένα δίκτυο νευρώνων και νευροδιαβιβαστών δημιουργεί τις παραπάνω εμπειρίες; Υπάρχουν δύο σημαντικές θεωρίες αυτή τη στιγμή. Σύμφωνα με την πρώτη, τη θεωρία του σφαιρικού νευρονικού χώρου εργασίας (global neuronal workspace, GNW) η συνείδηση εμφανίζεται όταν οι εισερχόμενες αισθητηριακές πληροφορίες εγγράφονται σε μια μικρή κοινή αποθήκη πληροφοριών, φανταστείτε έναν «εγκεφαλικό μαυροπίνακα» (ο οποίος διαθέτει τα δεδομένα του σε διαδικασίες όπως η μνήμη εργασίας και η γλώσσα) και μεταδίδονται σε πολλαπλά γνωστικά συστήματα, τα οποία επεξεργάζονται αυτά τα δεδομένα, για να μιλήσουμε, για να ανακαλέσουμε μια μνήμη, για να εκτελέσουμε μια ενέργεια. Όμως επειδή αυτός ο μαυροπίνακας έχει περιορισμένο χώρο, μπορούμε να γνωρίζουμε μόνο λίγες πληροφορίες σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι το δίκτυο νευρώνων που μεταδίδει τα μηνύματα αυτά, εδρεύει στο μετωπιαίο και βρεγματικό λοβό του εγκεφάλου.
Η δεύτερη θεωρία επεξήγησης της συνείδησης, είναι η θεωρία ενσωματωμένων πληροφοριών (integrated information theory, IIT) σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, κάθε εμπειρία μας έχει ορισμένες βασικές ιδιότητες και είναι εγγενής και συγκεκριμένη για τον καθένα από εμάς και ξεχωριστή από κάθε άλλη συνειδητή εμπειρία. Έτσι λοιπόν, οποιοσδήποτε πολύπλοκος και αλληλοσυνδεδεμένος μηχανισμός του εγκεφάλου, του οποίου η δομή κωδικοποιεί ένα σύνολο σχέσεων αιτίας-αποτελέσματος, θα πρέπει να έχει και τις προαναφερθείσες εγγενής και ξεχωριστές ιδιότητες αυτών των εμπειριών και έτσι υπάρχει κάποιο επίπεδο συνείδησης, δίνοντας μια αίσθηση εσωτερικής μοναδικότητας. Η θεωρία αυτή λοιπόν, εξηγεί πως η συνείδηση είναι μια εγγενής αιτιακή δύναμη, που συνδέεται με πολύπλοκους εγκεφαλικούς μηχανισμούς.
Η ανάλυση και η πολύπλοκη επιστημονική ανατομία μιας εμπειρίας που η φιλοσοφία και η θρησκεία εξιδανικεύουν, ίσως μας ξενίζει, αλλά υπάρχει μεγάλη ποίηση και δημιουργικότητα στη σκέψη ότι ο εγκέφαλος και οι μηχανισμοί του είναι υπεύθυνοι για την αίσθηση της ζωής.
Βιβλιογραφία
Koch, Ch. (2018) “What Is Consciousness?” Scientific American 318, 6, 60-64
https://www.scientificamerican.com/article/what-is-consciousness/ (1)
PHOTO CREDIT: Josh Riemer
