Μία διαφορετική ματιά για την κατάθλιψη

Από την Ψυχολόγο του Θάλπος Αττικής Μαρία Μακριδάκη

Η Ψυχολογία της Εξέλιξης συνδυάζει τις σύγχρονες αρχές της Ψυχολογίας με τις βασικές αρχές της Δαρβινικής Εξελικτικής Βιολογίας (Buss, 1999). Εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης έχουν παράσχει συγκεκριμένες περιβαλλοντικές προκλήσεις που οδήγησαν σε συγκεκριμένους γνωστικούς μηχανισμούς σχεδιασμένους για να ανταποκριθούν σε αυτές τις προκλήσεις. Tο μυαλό μας και οι μηχανισμοί επεξεργασίας πληροφορίας είναι λοιπόν προϊόντα της εξελικτικής διαδικασίας, όπως και το σώμα μας (Siegert & Ward, 2002). Αυτή η σχετικά πρόσφατη εξέλιξη στην ψυχολογία έχει οδηγήσει σε Εξελικτικές εξηγήσεις για έναν αριθμό δυσκολιών της ανθρώπινης σκέψης και των συναισθημάτων (Barkow et al., 1987; Buss, 1995).

Οι άνθρωποι που βιώνουν κατάθλιψη χάνουν την όρεξή τους, τη σεξουαλική ορμή τους και ακόμα και τη θέλησή τους και τα κίνητρα για να ζήσουν. Αυτό φυσικά πάει ενάντια στην πρωτόγονη και απαραίτητη λειτουργία της επιβίωσης και αναπαραγωγής. Με αυτό ως δεδομένο, ακούγεται οξύμωρο η κατάθλιψη να αποτελεί μέρος μιας Εξελικτικής Λειτουργίας. Είναι όμως πιθανό να μας εξυπηρετεί κάπου εξελικτικά; 

Παρακάτω αναφέρονται δύο σχετικές θεωρίες για την κατάθλιψη που το υποστηρίζουν.

Η κατάθλιψη ως αποθηκευμένη ενέργεια

Η θεωρία της διατήρησης της ενέργειας / πόρων εξηγεί ότι τα χαμηλά επίπεδα της ενέργειας και η απώλεια της όρεξης που συνδέονται με την κατάθλιψη, είναι πιθανό να είναι προσαρμοστικά, υπό την έννοια ότι επιτρέπουν στο άτομο να εξοικονομεί ενέργεια και αργότερα να την κατευθύνει προς πιο παραγωγικές προσπάθειες (Allen & Badcock, 2003). Ο Nesse (2000) εξηγεί ότι η καταθλιπτική διάθεση δρα προσαρμοστικά με το να τροποποιεί την κατανομή των πόρων μας (π.χ. ενέργεια) έτσι ώστε να εμποδίζει την επένδυση σε δραστηριότητες μικρού οφέλους.

Θεωρία Κοινωνικού Ανταγωνισμού: Η κατάθλιψη ως στρατηγική αποκλιμάκωσης 

Μία βασική εξελικτική θεωρία εξηγεί ότι η πρόσβαση ενός ατόμου στην διαδικασία αναπαραγωγής ποικίλει ανάλογα με την κοινωνική του θέση μέσα στην ευρύτερη κοινωνική του ομάδα (Buss, 1999). Οι άνθρωποι προσπαθούν να αποκτήσουν υψηλότερη κοινωνική θέση μέσω του ανταγωνισμού. Ο χαμένος αυτού του ανταγωνισμού υιοθετεί μία στρατηγική αποκλιμάκωσης που χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές ενδοτικότητας και υποχώρησης (Price, 1998). Αυτή η στρατηγική υποχώρησης του ατόμου από τη ‘μάχη’ στέλνει μηνύματα ‘μη-απειλής’ σε μία προσπάθεια να μειώσει τον κίνδυνο επιθετικής συμπεριφοράς του αντιπάλου (Price, 1984). Η  κατάθλιψη λοιπόν μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μία ακούσια στρατηγική αποκλιμάκωσης και αναγνώρισης της ήττας μέσα στο ανταγωνιστικό περιβάλλον και προσαρμογής στην απώλεια της κοινωνικής θέσης (Price et al., 1994).

Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε μία περίπτωση κατάθλιψης, μπορούμε να κοιτάξουμε το αναπτυξιακό ιστορικό του ατόμου για παράγοντες ευαλωτότητας, μπορούμε να διερευνήσουμε τις σκέψεις του για να δούμε αν συμβαδίζουν με γνωστικά σχήματα που συνδέονται με την κατάθλιψη, ή μπορούμε επίσης να αποδώσουμε την κατάθλιψη του ατόμου σε ανισορροπία της σεροτονίνης. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις έχουν την αξία τους στην εξήγηση συγκεκριμένων αιτιολογικών πτυχών της κατάστασης του ατόμου. Παρόλα αυτά, ίσως μόνο οι Εξελικτικές εξηγήσεις μπορούν να μας πουν το “γιατί” η ανθρωπότητα βιώνει την κατάθλιψη (Siegert & Ward, 2002).

Κατ’ επέκταση μέσα από την εξελικτική σκοπιά υπάρχει μικρότερη ανάγκη να διατηρούμε την πεποίθηση ότι μια ιδεατή ορθολογική σκέψη είναι η νόρμα και αντίστοιχα μικρότερη ανάγκη να αντιλαμβανόμαστε τις σκέψεις ενός ατόμου που βιώνει κατάθλιψη ως παράλογες, διαστρεβλωμένες και ανεπαρκείς. Αλλά, ότι εναλλακτικά και αυτές οι σκέψεις μπορούν να θεωρηθούν νόρμα σε μια προσπάθεια να μειωθούν τα συναισθήματα αποτυχίας, ανεπάρκειας, αυτοενοχοποίησης και αναξιότητας που συνοδεύουν αυτές τις σκέψεις. Βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι η τάση προς τέτοιες σκέψεις αν και είναι φυσιολογικές προς την εξελικτική προέλευση τους, στο σημερινό περιβάλλον μπορούν να αποβούν αυτοκαταστροφικές λόγω της πολύ παρατεταμένης, πολύ έντονης και πολύ διεισδυτικής φύσης τους (Gilbert 1998).

Βιβλιογραφία

• Allen N.B. and Badcock, P.B.T. (2003).The social risk hypothesis of depressed mood: evolutionary, psychosocial, and neurobiological perspectives, Psychology Bulletin 129, (6), 887–913.
• Barkow, J.H., Cosmides, L. and Tooby, J., 1987. The Adapted Mind, NY: Oxford University Press.
• Buss, D.M., (1995). Evolutionary psychology: a new paradigm for psychological science. Psychological Inquiry, 6, 1–30.
• Buss, D.M. (1999). Evolutionary psychology: the new science of the mind. New York: Allyn & Bacon.
• Gilbert, P. (1998). The evolved basis and adaptive functions of cognitive distortions. British Journal of Medical Psychology, 71,.447–463.
• Nesse, R.M. (2000). Is depression an adaptation?, Archives of  General Psychiatry 57
• Price, J. (1984). The evolutionary model of psychiatric disorder, Archives of General Psychiatry 41
• Price, J.S., Sloman, L., Gardner, R., Gilbert P., and Rohde, R. (1994).The social competition hypothesis of depression, British Journal of Psychiatry 164, 309–315.
• Price, J. (1998). The adaptive function of mood change, British Journal of Medical Psychology 71, 465–477.
• Siegert, R.J. and Ward, T. (2002). Clinical Psychology and Evolutionary Psychology: Toward a Dialogue. Review of General Psychology, 6(3), 235-259.