από την Ψυχολόγο του ‘Θάλπος Αττικής’ Μαρία Μακριδάκη
Έχετε αναρωτηθεί ειδικά τώρα εν μέσω κορονοιού, γιατί τόσοι άνθρωποι αρέσκονται να πιστεύουν θεωρίες συνομωσίας; Αυτές τις μέρες της ανασφάλειας και του στρες σχετικά με τη δημόσια υγεία αλλά και διαχρονικά, ακούμε διάφορες θεωρίες συνομωσίας και πολλοί από εμάς βρίσκουμε τα επιχειρήματα αυτών των συνωμοσιών βάσιμα.
Τι είναι μια θεωρία συνωμοσίας; Είναι μια εναλλακτική εξήγηση για ένα σημαντικό γεγονός που εμπλέκει μυστικά σχέδια και ισχυρές κακοήθεις ομάδες (Goertzel,1994). Πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών λόγου χάρη δεν πιστεύει στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής (Jensen, 2013).
Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν λογικοφανή αλλά και λογικά επιχειρήματα σχετικά με αρκετές εικασίες για πολλά ζητήματα. Επίσης αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί πάντα να αποκλειστεί η πιθανότητα κάτι να αληθεύει εν μέρη ή πλήρως.
Παρόλα αυτά είναι μεγάλο το ποσοστό του κόσμου που μπορεί να πιστεύει ή να φλερτάρει με πολύ περίεργες ή παρατραβηγμένες ιδέες. Καταρχήν να πούμε ότι φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των θεωριών συνομωσίας και του άγχους (Grzesiak-Feldman, 2013). Το άγχος μας κάνει πιο επιρρεπείς σε ειδήσεις που σχετίζονται με απειλές. Επίσης ο έλεγχος και η δυσπιστία απέναντι στις αρχές και στην εξουσία είναι κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων συνωμοσιών οπότε και οι άνθρωποι που τείνουν να είναι δύσπιστοι απέναντι σε μορφές εξουσίας επειδή λόγω βιωμάτων κυρίως, διαμόρφωσαν μια σχέση δυσπιστίας με την πρωταρχική μορφή εξουσίας (γονέας κυρίως πατέρας) τείνουν να υιοθετούν πιο εύκολα τέτοιες θεωρίες.
Επίσης σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι οι θεωρίες συνομωσίας είναι βολικές υπό την έννοια ότι αποποιείσαι την ατομική ευθύνη, ότι δεν έχεις εσύ ποτέ τον έλεγχο. Άτομα που τείνουν να βρίσκονται σε ρόλο θύματος είναι πιο εύκολο να ασπαστούν μια θεωρία που δίνει τον έλεγχο και τον λόγο της αδυναμίας τους σε τρίτους ‘ισχυρούς’ .
Ας μην ξεχνάμε και την μεγάλη επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και το πως συντελούν στην οργάνωση και διάδοση μιας θεωρίας. Συνδυαστικά με την έμφυτη ανάγκη μας να ανήκουμε σε ομάδες με κοινή αντίληψη και την ανάγκη μας να νιώθουμε σημαντικοί γιατί ‘γνωρίζουμε’ κάτι που αγνοούν άλλοι (ικανοποιώντας ναρκισσιστικές ανάγκες), είναι επόμενο μια θεωρία να κερδίζει έδαφος ειδικά σε αβέβαιους καιρούς.
Τέλος, για να είμαστε δίκαιοι, η ιστορία μας έχει δείξει ότι δεν είναι έξω από τη σφαίρα της φαντασίας εταιρικά λόμπι και πολιτικές ελίτ κάποιες φορές να συμπράττουν εναντίον του δημόσιου συμφέροντος. Αλλά η εμμονική υπεραπασχόληση με θεωρίες συνωμοσίας σε βάρος της ίδιας μας της ζωής και λειτουργικότητας δεν είναι σίγουρα ωφέλιμη.
Βιβλιογραφία
Douglas, K.M., Sutton, R.M. & Cichocka, A. (2017) The Psychology of Conspiracy Theories. Current Directions in Psychological Science. Vol. 26(6) 538–542
Goertzel, T. (1994). Belief in conspiracy theories. Political Psychology, 15, 731–742
Grzesiak-Feldman, M. (2013). The effect of high-anxiety situations on conspiracy thinking. Current Psychology, 32, 100–118
Jensen, T. (2013). Democrats and Republicans differ on conspiracy theory beliefs. http://www.publicpolicypolling.com/polls/democrats-and-republicansdiffer-on-conspiracy-theory-beliefs/
Photo by Mika Baumeister on Unsplash