Ψυχικές Διαταραχές
Από την Ψυχολόγο του «Θάλπος Αττικής», Μαρία Μακριδάκη
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε το αρκετά γνωστό πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ το οποίο πραγματοποιήθηκε το 1971 και προσομοίωσε τον μικρόκοσμο της φυλακής. Επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας ήταν ο καθηγητής Ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ.
Το πείραμα του Μίλγκραμ, αναφέρεται σε μία σειρά πειραμάτων τα οποία από ηθικής και δεοντολογικής πλευράς θα θεωρούνταν κατακριτέα στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα.
Για να δούμε τι ακριβώς έγινε τότε: επελέγησαν μέσω αγγελίας και κατόπιν ψυχομετρικών τέστ και αξιολογήσεων 24 φοιτητές επί αμοιβή για να γίνουν μετά από κλήρωση είτε ‘δεσμοφύλακες’ είτε ‘φυλακισμένοι’. Το υπόγειο του τμήματος Ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Στάνφορντ τροποποιήθηκε για να προσομοιάζει με φυλακή. Το πείραμα θα είχε διάρκεια δύο εβδομάδες. Μία μέρα πριν την έναρξη οι ‘δεσμοφύλακες’ παρακολούθησαν ενημερωτικό σεμινάριο στο οποίο επισημάνθηκαν τα καθήκοντα τους (διαχείριση της φυλακής με απαγόρευση της χρήσης σωματικής βίας.) Οι ‘φυλακισμένοι’ από την άλλη συνελήφθησαν από την τοπική αστυνομία που συνεργάστηκε για το πείραμα, μεταφέρθηκαν στο τμήμα για τη διαδικασία σήμανσης και έπειτα μεταφέρθηκαν στην ‘φυλακή’ με την τυπική διαδικασία εισαγωγής σε αυτή (απογύμνωση, παράδοση αριθμού κρατουμένου, αποχωρισμός προσωπικών αντικειμένων)
Από τις πρώτες κιόλας ώρες του πειράματος και οι ‘δεσμοφύλακες’ αλλά και οι ‘φυλακισμένοι’ υιοθέτησαν απόλυτα το ρόλο τους. Κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού πραγματοποιήθηκαν περιοδικές καταμετρήσεις των ‘φυλακισμένων’ από τους ‘δεσμοφύλακες’ που είχαν στόχο την εξοικείωση τους με το περιβάλλον της φυλακής και με την νέα τους ταυτότητά τους (όχι όνομα αλλά αριθμό κρατουμένου). Αυτές όμως, γρήγορα εξελίχθηκαν σε πολύωρα μαρτύρια, όπου οι ‘δεσμοφύλακες’ παρενοχλούσαν τους ‘φυλακισμένους’ με την επιβολή τιμωριών όπως η εξαναγκαστική άσκηση. Τιμωρίες όπως ο καθαρισμός της τουαλέτας με γυμνά χέρια ή η αφαίρεση των στρωμάτων από το κελί ακόμα και η στέρηση φαγητού ή η χρήση της τουαλέτας έγιναν κοινή πρακτική δημιουργώντας ένα ανθυγιεινό και τοξικό κλίμα πολύ γρήγορα.
Το σαδιστικό στοιχείο γρήγορα βγήκε στην επιφάνεια. Γρήγορα κάποιοι ‘φυλακισμένοι’ κατέρρευσαν ψυχολογικά και αποχώρησαν από το πείραμα. Άλλοι πάλι ‘φυλακισμένοι’ μετατραπήκαν πολύ γρήγορα σε πειθήνια και άβουλα όντα των ‘δεσμοφυλάκων’. Παρατηρήθηκαν δραματικές αλλαγές σε κάθε έκφανση της συμπεριφοράς, ο τρόπος που περπατούσαν, μιλούσαν, αντιδρούσαν. Μετά την υπερβολική ταύτιση με τους ρόλους, τις σαδιστικές και μη επιτρεπτές συμπεριφορές των ‘δεσμοφυλάκων’ την σύγχυση ταυτότητας, και την ανησυχητική κατάπτωση των ‘φυλακισμένων’ ο Ζιμπάρντο, αποφάσισε να διακόψει το πείραμα έπειτα από 6 μέρες.
Χωρίς την ευδιάκριτη κατάσταση μεταξύ εαυτού και άσκησης ρόλων, οι ανθρώπινες αξίες μπήκαν στο περιθώριο. Ανήθικες και απαξιωτικές συμπεριφορές υιοθετήθηκαν πολύ εύκολα. Είναι το λιγότερο σοκαριστικό ότι σε λιγότερο από μια εβδομάδα εγκλεισμού, οι συμμετέχοντες του πειράματος διέγραψαν στοιχεία της προσωπικότητας τους και της ζωής τους εκτός πειράματος καθώς και τον αξιακό τους χάρτη.
Οι εκτός ορίων καταστάσεις που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια του πειράματος, το ξετύλιγμα της εξευτελιστικής και απάνθρωπης μεταχείρισης, προκάλεσαν και προκαλούν εύλογα το ερώτημα της προέλευσης της εξέλιξης της βίας.
Βιβλιογραφία
http://www.prisonexp.org/
Photo credit: Nicholas Kwok
