Ψυχικές Διαταραχές
Από την Ψυχολόγο του ‘Θάλπος Αττικής’, Μαρία Μακριδάκη
Εγκαινιάζοντας μια νέα σειρά άρθρων που θα πραγματεύονται σημαντικά ψυχολογικά πειράματα του 20ου αιώνα, στο παρόν άρθρο θα μιλήσουμε για το πείραμα του Μίλγκραμ.
Σε μια εποχή που η ηθική και η δεοντολογία στην πειραματική μέθοδο ήταν στα σπάργανα, (ένα τέτοιο πείραμα δε θα μπορούσε να εγκριθεί σήμερα από καμία δεοντολογική επιτροπή) ο καθηγητής ψυχολογίας του πανεπιστήμιου του Γέηλ Στάνλει Μίλγκραμ οργάνωσε και διεύθυνε ένα πείραμα υπακοής στην εξουσία. Ήταν το 1961 και οι αποτρόπαιες πράξεις του 2ου παγκοσμίου πολέμου ήταν ακόμα νωπές στις μνήμες των ανθρώπων. Στο πλαίσιο λοιπόν της κατανόησης της συμπεριφοράς απλών στρατιωτών οργάνωσε το παρακάτω πείραμα.
Οι συμμετέχοντες επί αμοιβή ήταν φοιτητές ψυχολογίας του πανεπιστημίου και πίστευαν ότι συμμετέχουν σε ένα πείραμα σχετικά με τη μνήμη. Χώρισε τους συμμετέχοντες σε ζευγάρια και μετά από εικονική κλήρωση, ο ένας είχε το ρόλο του ‘μαθητή’ και ο άλλος του ‘δασκάλου’.
Ο ‘μαθητής’ δενόταν σε μια ηλεκτρική καρέκλα και του περνούσαν ηλεκτρόδια σε όλο του το σώμα. Έπειτα του έδιναν να μάθει δέκα ζεύγη λέξεων. Ο ‘δάσκαλος’, καθόταν μπροστά σε μια ηλεκτρική κονσόλα. Μπροστά του υπήρχαν δέκα κουμπιά με τις ενδείξεις: 15 βολτ, 30 βολτ, 50 βολτ κλπ. Το τελευταίο κουμπί έγραφε: 450 βολτ. Προσοχή! Κίνδυνος! Πίσω από το ‘δάσκαλο’ στεκόταν ο υπεύθυνος του πειράματος.
Ο ‘δάσκαλος’ λέει την μία λέξη από το ζεύγος στο ‘μαθητή’ και αυτός πρέπει να του πει την άλλη. Αν κάνει λάθος τότε ο υπεύθυνος του πειράματος λέει στο ‘δάσκαλο’ να πατήσει το κουμπί των 15 βολτ. Με τα λάθη τα βολτ ανεβαίνουν, ο ‘μαθητής’ είναι μετανιωμένος για το πείραμα, φαίνεται εμφανώς ότι πονάει. Ο ‘δάσκαλος’ κοιτώντας τον υπεύθυνο του πειράματος ο οποίος τον ενθαρρύνει συνεχώς να συνεχίσει κανονικά το πείραμα, συνεχίζει να πατάει το κουμπί με ακόμα περισσότερα βολτ. Τα βολτ ανεβαίνουν, ο ‘μαθητής’ από τον πόνο πια δε μπορεί να απαντήσει, ο ‘δάσκαλος’ δυσανασχετεί, αλλά ακούει από τον υπεύθυνο πειράματος να του λέει ότι η σιωπή πιάνεται ως λάθος απάντηση και συνεχίζει να δίνει ρεύμα στο ‘μαθητή’. Στα 345 βολτ ο ‘μαθητής’ λιποθυμάει, ο ‘δάσκαλος’ ιδρωμένος και τρεμάμενος κοιτάει τον υπεύθυνο, σίγουρα δε μπορεί να συνεχίσουν. Ο υπεύθυνος καθησυχάζει λέγοντας ότι το πείραμα είναι απόλυτα ελεγχόμενο και πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το τελευταίο κουμπί.
Τι ποσοστό πιστεύετε από τους ‘δασκάλους’ έφτασε ως το τελευταίο κουμπί; Η πρόβλεψη του πειράματος ήταν πως σχεδόν κανείς δε θα έφτανε μέχρι το τέλος εκτός ατόμων με σαδιστικές και ψυχοπαθητικές τάσεις. Το 95% των ‘δασκάλων’ έφτασε μέχρι και τα 150 βολτ και δυστυχώς το 65% πάτησε και το τελευταίο κουμπί με τα πιθανότατα θανατηφόρα 450 βολτ.
Σε αυτό το σημείο να πούμε πως ο ‘μαθητής’ δεν ήταν φοιτητής, αλλά ηθοποιός, που είχε προσληφθεί για αυτόν ακριβώς το ρόλο, εξού και η προαναφερθείσα εικονική κλήρωση. Δεν υπήρχε φυσικά ηλεκτρισμός. Ο ηθοποιός υποκρινόταν ότι πονάει, ότι παρακαλεί και ότι λιποθυμάει. Το υποκείμενο του πειράματος ήταν μόνο ο ‘δάσκαλος’.
Αυτό που αντιλαμβανόμαστε από το πείραμα δυστυχώς είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων θα υπακούσει και θα βασανίσει, πιθανώς και θα σκοτώσει έναν άγνωστο του, αρκεί να δέχεται εντολές από κάποιον με κύρος (στην συγκεκριμένη περίπτωση επιστημονικό) και εξουσία, και ταυτόχρονα να αισθάνεται ότι δεν τον βαραίνει ευθύνη για ό,τι συμβεί εφόσον ακολουθεί απλά διαταγές επαϊόντων. Κάπως έτσι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα την ανθρώπινη φύση και τις πράξεις των πολέμων και όχι μόνο.
Βιβλιογραφία
Milgram, S. (1974) Obedience to authority: an experimental view. Harper & Row.
Photo credit: Kristen_24K
