Άρθρα και ΈρευνεςΨυχικές Διαταραχές
από την ψυχολόγο του Κλιμακίου “Θάλπος Ιστιαίας” Μυρτώ Τσόμπο
Έχετε αναρωτηθεί πόσες φορές θα θέλαμε να μιλήσουμε ανοιχτά για κάτι με την οικογένεια μας, με τους οικείους μας και το αποφεύγουμε φοβούμενοι τη «κοινωνική κατακραυγή»; Ο φόβος αφορά στην αντίδραση που αναμένουμε να έχουμε από τους άλλους και εικάζουμε πως θα είναι αποδοκιμασία. Αυτό πολλές φορές συμβαίνει σε θέματα που αποτελούν «ταμπού».
Ο όρος ταμπού αναφέρεται σε κάτι «απαγορευμένο» κυρίως από τη κοινωνία ως μη υπάρχον για λόγους ηθικής ή κοινωνικών προκαταλήψεων. Συγκεκριμένα, αναφέρεται σε κάθε περιορισμό που επιβάλει η κοινωνική ηθική, δηλαδή η κοινωνική προκατάληψη. Τα ταμπού αφορούν σε πρόσωπα ή καταστάσεις που αποφεύγουμε να συζητάμε διότι φέρουν το συναίσθημα της ντροπής και του φόβου ότι θα “επικριθώ ή θα στοχοποιηθώ”. Ως αποτέλεσμα τα άτομα πολλές φορές εγκλωβίζονται στη μη επικοινωνία και στην ανάγκη διαμόρφωσης και διατήρησης ενός ‘”κοινωνικά αποδεκτού εγώ”. Τα ταμπού έχουν σημαντικές κοινωνικές συνέπειες και η εφαρμογή τους οδηγεί σε κοινωνικές αδικίες.
Οι άνθρωποι έχουν διάφορα ταμπού όπως το σεξ, τη σεξουαλική ταυτότητα, τα φύλα, την ηλικία, τη θρησκεία, την εμμηνόπαυση, τη ψυχοθεραπεία, τη ψυχική ασθένεια, την αναπηρία, τον HIV κ.α.
Όλα τα ταμπού προέρχονται από την παιδική μας ηλικία όπου και δεχόμαστε επιδοκιμασία για κοινωνικά αποδεκτές πράξεις και αποδοκιμασία για κοινωνικά κατακριτέες και καλλιεργούνται τα επόμενα χρόνια.
Οι άνθρωποι μεγαλώνοντας εγκλωβίζονται στα ταμπού τους και αυτολογοκρίνονται με αποτέλεσμα να σιωπούν ή να απαγορεύουν και σε άλλους να μιλούν ελεύθερα για κάτι που μπορεί να τους απασχολεί. Τα ταμπού και οι προκαταλήψεις υπονομεύουν τις ανθρώπινες σχέσεις και περιορίζουν την ελευθερία του ατόμου.
Τα ταμπού συνδέονται άρρηκτα με τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις.
Ως στερεότυπα νοούνται οι κοινωνικές αναπαραστάσεις ή αλλιώς απλουστευμένες ή τυποποιημένες πεποιθήσεις για μια οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα και τα μέλη της. Πρόκειται για μια «εικόνα στο κεφάλι μας» όπως αναφέρει ο Walter Lippman που έδωσε και πρώτος τον ορισμό. Τα στερεότυπα επηρεάζουν τις πληροφορίες που δεχόμαστε από το περιβάλλον, ορίζουν και δεσμεύουν κατά κάποιο τρόπο τη σκέψη μας δίνοντας συγκεκριμένη ερμηνεία σε πρόσωπα και καταστάσεις που βιώνουμε. Τα στερεότυπα προκύπτουν ασυνείδητα και ενδέχεται να είναι θετικά ή αρνητικά. Όταν χρησιμοποιούμε ένα στερεότυπο προσδίδουμε στο άτομο ή τη κατάσταση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ομάδας που θεωρούμε ότι ανήκει. Αυτή η λειτουργία οδηγεί συνήθως σε προκατάληψη.
Συγκεκριμένα οι προκαταλήψεις προκύπτουν όταν τα στερεότυπα αποτελούν αρνητικές γενικεύσεις ή και υποτιμητικές αναφορές. Η προκατάληψη είναι βασική έννοια της κοινωνικής ψυχολογίας και αφορά σε μια (αρνητική) στάση του υποκειμένου απέναντι στο ατομικό ή συλλογικό άλλον (Γκότοβος, 1996). Η προκατάληψη δεν αποτελεί απλά μια πεποιθήση αλλά μια βασική τοποθέτηση. Περιλαμβάνει αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο, περιφρόνηση και απέχθεια. Υπάρχουν πολλά είδη προκαταλήψεων όπως φυλετικές προκαταλήψεις, εθνοτικές προκαταλήψεις, προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την ηλικία, την κοινωνική θέση εργασίας, το επάγγελμα, τη ψυχική υγεία κ.α. Οι προκαταλήψεις προκαλούν διακρίσεις έναντι ομάδων ή ατόμων (ευνοϊκή αντιμετώπιση κάποιων έναντι άλλων) που συχνά οδηγούνται και σε φαινόμενα ρατσισμού.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν τις κοινωνικές επιπτώσεις που φέρουν οι προκαταλήψεις καθώς και τα συναισθήματα που προξενούνται στα άτομα που περιθωριοποιούνται ως αποτέλεσμα προκατάληψης.
Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναγνωρίζουμε πότε δρούμε βάσει στερεοτύπων και πως επηρεάζουν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις την αντιμετώπιση που έχουμε απέναντι σε διάφορα θέματα.
Ένα αξιόλογο βήμα για να αποδεσμευτούμε από τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τα ταμπού που έχουμε είναι να αποδεχτούμε τον εαυτό μας καθώς και τη διαφορετικότητα των άλλων. Να αποφεύγουμε την κατηγοριοποίηση των ανθρώπων. Να σκεφτόμαστε ότι οι άνθρωποι δεν είναι μονόπλευροι αλλά φέρουν πολλά ατομικά χαρακτηριστικά. Να αντιμετωπίζουμε τον κάθε άνθρωπο ως μια ξεχωριστή οντότητα αποφεύγοντας να λειτουργούμε βάσει στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Ακόμα, είναι σημαντικό να μιλάμε ανοιχτά και με γνώμονα την ειλικρίνεια και να μην διστάζουμε να επικοινωνούμε με αμεσότητα στους άλλους. Να απαντάμε στη ντροπή και το άγχος που μπορεί να φέρουμε με αποδοχή, κατανόηση και επικοινωνία. Να σκεφτόμαστε ότι το βίωμα και η αλήθεια αυτού είναι άδικο να εγκλωβίζεται σε προκαταλήψεις και ταμπού. Η αναπαραγωγή και συντήρηση των ταμπού ανακυκλώνει ένα κλίμα άγνοιας, φόβου και προκαταλήψεων απέναντι σε ζητήματα που θα ήταν βοηθητικό για την εξέλιξη του ανθρώπου να συζητηθούν.
Τέλος για να μειώσουμε τις προκαταλήψεις χρειάζεται να προβούμε σε ευαισθητοποίηση και αγωγή του πληθυσμού αναφορικά με τα ταμπού και τις κοινωνικές νόρμες κατά των προκαταλήψεων καθώς και τις αρνητικές επιπτώσεις που όλα αυτά φέρουν στη ψυχική υγεία του ατόμου. Η επαφή και η συναναστροφή με μέλη διαφόρων κοινωνικών ομάδων θα βοηθήσει επίσης προς αυτόν τον σκοπό. Όλοι οι άνθρωποι χρειάζεται να έχουν ίση μεταχείριση και ίσα δικαιώματα.
Δείτε τα άρθρα της θεματικής Ιουνίου:
Έκτρωση, ένα θέμα ταμπού – Μαρία Μακριδάκη, Ψυχολόγος «Θάλπος Αττικής»
Το κόκκινο χρώμα σε μια ασπρόμαυρη κοινωνία – Κατερίνα Βαλκανιώτη, Κοινωνική Λειτουργός Κλιμακίου «Θάλπος Ιστιαίας»
Ψύχωση o δρόμος προς την αποστιγματοποίηση – Βασιλική Μωραΐτη, Εργοθεραπεύτρια «Θάλπος Αττικής»
Η συναισθηματική ευαλωτότητα των ανδρών ως ταμπού – Ευτυχία Νικολοπούλου, Ψυχολόγος – χοροκινητική ψυχοθεραπεύτρια του “Θάλπος”
Βιβλιογραφία:
Αζιζι- Καλατζή Α., Ζώνιου- Σιδέρη Α. & Βλάχου Α., (2011) Προκαταλήψεις και Στερεότυπα: Δημιουργία και Αντιμετώπιση, Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης, Αθήνα
Γκότοβος Αθανάσιος, (1996), Ρατσισμός: Κοινωνικές, Ψυχολογικές και Παιδαγωγικές Όψεις μιας ιδεολογίας και μιας Πρακτικής, Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης, Αθήνα
Photo by Andrea Piacquadio on Pexels
