Άρθρα και Έρευνες
Από την Ψυχολόγο του «Θάλπος Αττικής», Μαρία Μακριδάκη
Με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος εξετάζουμε τη μαύρη αυτή σελίδα της ανθρώπινης ιστορίας μέσα από ένα ψυχολογικό πρίσμα. Τι είναι αυτό που κάνει έναν ολόκληρο λαό έρμαιο ψυχοπαθητικών προσωπικοτήτων; Τι οδηγεί στη συνειδησιακή αποκτήνωση των ανθρώπων;
Ήταν 27 Ιανουαρίου 1945, όταν τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου της Πολωνίας και αυτή είναι η μέρα, που καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ το 2005, ως η Διεθνής Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων, εκατομμυρίων θυμάτων μιας συστηματικής βιομηχανίας ολοκληρωτικής εξόντωσης του εβραϊκού λαού, αλλά και πολλών άλλων μειονοτήτων που δεν πληρούσαν τα άρεια κριτήρια.
Το φαινόμενο της απεξατομίκευσης (deindividuation) μπορεί να μας βοηθήσει να αναλύσουμε πως ένα ολόκληρο έθνος, κάτω από κατάλληλες συνθήκες (πολιτικές/οικονομικές/κοινωνικές), μεταμορφώνεται σε ψυχολογικό πλήθος. Η απεξατομίκευση, χαρακτηρίζεται από περιορισμένη αίσθηση του εαυτού. Το άτομο νιώθει μέρος ενός συνόλου, με αποτέλεσμα τη μειωμένη αυτοσυγκράτηση και την ακραία αντίδραση σε ερεθίσματα. Oι άνθρωποι σε τέτοιες καταστάσεις, συμμετέχουν σε φαινομενικά παρορμητικές, αποκλίνουσες και μερικές φορές βίαιες πράξεις. (Festinger,1952).
Σε αυτό το σημείο να τονίσουμε πως η ανάλυση μιας ψυχολογικής διεργασίας, δεν έχει στόχο την αποποίηση της ατομικής και συλλογικής ευθύνης των αποτρόπαιων πράξεων.
Το χαρακτηριστικό αυτού του ψυχολογικού πλήθους, είναι η απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά και τα συναισθήματα του ατόμου και η εξαφάνιση της συνειδητής προσωπικότητας του. Παρόλο που το πλήθος φυσικά αποτελείται από μονάδες με ξεχωριστές προσωπικότητες, είναι τέτοια η επιρροή, με αποτέλεσμα την μεταστροφή του ατόμου και την υιοθέτηση αντιλήψεων και αντιδράσεων πολλές φορές ακραίων, που κάτω από άλλες συνθήκες, πιθανώς δεν θα υιοθετούνταν. Το ετερογενές σκοτώνεται και απορροφάται από το ομογενές, η εξατομικευμένη ταυτότητα, δίνει τη θέση της στην συλλογική.
Η ποδηγέτηση του ψυχολογικού πλήθους, που ακολουθεί με παθητικότητα τους ταγούς του, καταπατώντας την πεπερασμένη πλέον προσωπική του ηθική και προσωπικά του όρια, προς ένα φαντασμένο και καταστροφικό «κοινό καλό», οδηγεί σε ειδεχθή εγκλήματα, που μπορούν να φτάσουν και στη γενοκτονία ενός ολόκληρου λαού.
Πολλοί επιστήμονες θέλησαν να ερευνήσουν περαιτέρω αυτό το φαινόμενο. Προηγούμενα άρθρα σχετικά με το πείραμα της Elliott, το πείραμα φυλάκισης του Zimbardo και το πείραμα του Milgram, μπορούν να βοηθήσουν για μια καλύτερη ανάγνωση του φαινομένου.
Βιβλιογραφία
Festinger, L., Pepitone, A., and Newcomb, T. (1952). Some consequences of deindividuation in a group. Journal of Abnormal and Social Psychology, 47, 382-389.
Le Bon, Gustave. [1895] 2002. The Crowd. Dover Publications
https://www.britannica.com/topic/deindividuation
PHOTO CREDIT: Sasan Rashtipour
