Από την Κοινωνική Λειτουργό του «Θάλπος Αττικής» Μαρία Γούζιου
Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν πως το φαινόμενο της μονογονεϊκής οικογένειας παρουσιάζει εντυπωσιακή και συνεχή αύξηση στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Δεν είναι λίγοι άντρες ή γυναίκες γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους και καλούνται να παίξουν ταυτόχρονα πολλούς ρόλους για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της γονεϊκότητας.
Με τον όρο μονογονεϊκή οικογένεια ορίζεται «η οικογένεια, στην οποία ένας γονέας χωρίς σύζυγο ή σύντροφο αλλά ίσως και μαζί με άλλα άτομα (π.χ. τους γονείς του/της) ζει με ένα τουλάχιστον παιδί, εξαρτώμενο από τον ίδιο» (Αρχοντόγλου, 2005). Η μονογονεϊκη οικογένεια δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Το ενδιαφέρον όμως των ερευνητών για τη θέση, τις ανάγκες και τα προβλήματα τους στη σύγχρονη κοινωνία και οι προσπάθειες για θετική παρέμβαση άρχισαν να εκδηλώνονται μόλις κατά την τελευταία δεκαετία.
Είναι αναγκαίο όταν αναφερόμαστε στη μονογονεϊκή οικογένεια να γνωρίζουμε τα τρία είδη της τα οποία εξαρτώνται από την ιδιότητα του γονέα: γονέας χήρος, διαζευγμένος ή άγαμος. Το κάθε είδος κατέχει τη δική του δομή, κοινωνική αντιμετώπιση και τα δικά του προβλήματα. Ο συχνότερος τύπος μονογονεϊκής οικογένειας που απαντάται στις περισσότερες σύγχρονες ερευνητικές μελέτες είναι αυτή του μόνου γονέα με αρχηγό τη γυναίκα. Πιο συγκεκριμένα, πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτο Έμφυλης Ισότητας του 2013 στην Κύπρο δείχνει ότι το ποσοστό των μονογονεϊκών με προστάτη τη μητέρα αγγίζει το 88%.
Οι μόνοι γονείς καλούνται να αντιμετωπίσουν μία σειρά από προκλήσεις σε πρακτικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, ο μόνος γονέας καλείται να διαχειριστεί ένα μεγάλο εύρος ευθυνών που αφορούν τις οικονομικές και μορφωτικές ανάγκες του παιδιού. Οι ευθύνες αυτές σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως η απουσία δεύτερου εισοδήματος στον οικογενειακό προϋπολογισμό, η αδυναμία πρόσβασης στην αγορά εργασίας, η ανεργία, η έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης σχετικά με το σύστημα πρόνοιας, το υψηλό κόστος φύλαξης και φροντίδας των παιδιών επιβαρύνουν τους γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους και τους καθιστά ευάλωτους σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
Εξίσου σημαντικές είναι και οι προκλήσεις με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος ο γονέας σε συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Ειδικότερα, ο μόνος γονέας καλείται να διαχειριστεί διάφορα ζητήματα της καθημερινότητας των παιδιών του, όπως η ικανοποίηση των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού, η εκπαίδευση, η ψυχαγωγία και η επίλυση καθημερινών θεμάτων που προκύπτουν, γεγονός που απαιτεί μεγαλύτερο κόπο, αφοσίωση και αυξημένο άγχος.
Όλα τα παραπάνω έχουν σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην ψυχική υγεία του γονέα, όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και αυτοεκτίμηση του παιδιού του. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γονείς που μεγαλώνουν μόνοι τους τα παιδιά τους, επειδή είναι αρκετά επιβαρημένοι και επιφορτισμένοι, λόγω των αυξημένων ευθυνών που έχουν αναλάβει, συχνά παρουσιάζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Αρκετές φορές μπορεί να γίνουν υπερπροστατευτικοί, αυστηροί και εξαρτημένοι από το παιδιά τους, καταπιέζοντας με αυτό τον τρόπο την ανεξαρτησία τους.
Παρ’ όλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά των μονογονεικών οικογενειών αν και βρίσκονται αντιμέτωπα με πλήθος κοινωνικών και ψυχολογικών δυσκολιών, εντούτοις μπορεί να μεγαλώνουν με υγιή τρόπο. Μπορεί, ακόμα, να αναπτύσσουν καλύτερη κοινωνικοποίηση από ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν με δύο γονείς αλλά σε ένα δυσλειτουργικό περιβάλλον.
Συνοψίζοντας, αντιλαμβανόμαστε ότι οι μονογονεϊκές οικογένειες κινδυνεύουν περισσότερο από τους άλλους τύπους νοικοκυριών με κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο εξαιτίας, της γενικότερης νοοτροπίας και ιδεολογίας, αλλά και εξαιτίας του ότι οι μονογονεϊκές οικογένειες κινδυνεύουν περισσότερο να βρεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας και κάτω από ένα αποδεκτό βιοτικό επίπεδο. Επομένως, το κάθε κράτος θα πρέπει να βελτιώσει το θεσμικό του πλαίσιο και τις προνοιακές υπηρεσίες του. Επίσης, θα πρέπει διάφοροι φορείς να ευαισθητοποιήσουν το ευρύτερο κοινό γύρω από τις μονογονεϊκές οικογένειες και τα προβλήματά τους, ώστε να μην υπάρχει κοινωνική κατακραυγή και κοινωνικός αποκλεισμός. (Κικίλιας και συν.., 2008, Κογκίδου, 2005).
Χρειάζεται λοιπόν να γίνουν όλες οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις ώστε οι μονογονεϊκές οικογένειες να μπορούν να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με όλες τις άλλες.
Βιβλιογραφία:
- Αρχοντόγλου, Α. (2005). Σχολική Επίδοση και Συμπεριφορά των Παιδιών από Μονογονεϊκές Οικογένειες στο Δημοτικό Σχολείο. Αθήνα, Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε.
- Κικίλιας, Η., Παπαλιού, Ο., Φραγαδάκη, Ε. (2008). Διαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισμού των Μονογονεϊκών Οικογενειών στην Ελλάδα. Αθήνα, Εκδόσεις Ε.Κ.Κ.Ε.
- Κογκίδου, Δ. (2005). Μεταβολές της Οικογενειακής Οργάνωσης- Μονογονεϊκές Οικογένειες: Μία Πρόκληση για την Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα, Μουσούρου, Λ., Μ. & Στρατηγάκη, Μ. Ζητήματα Οικογενειακής Πολιτικής, Θεωρητικές Αναφορές και Εμπειρικές Διερευνήσεις. Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg.