Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο του “Θάλπος Αττικής” Μαρία Μακριδάκη
Με αφορμή τις αποκαλύψεις της ολυμπιονίκη μας, Σοφίας Μπεκατώρου, αλλά και τον κυκεώνα καταγγελιών που ακολούθησαν και από άλλες γυναίκες του αθλητισμού και όχι μόνο, που απογυμνώνουν με καταφανή τρόπο τη σαθρότητα των μικρών και μεγάλων συστημάτων εξουσίας, θα ήθελα να μιλήσουμε για τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντέδρασε στην είδηση του εγκλήματος του βιασμού.
Μεγάλη μερίδα δήλωσε την αμέριστη συμπαράσταση και υποστήριξη της ως όφειλε, αλλά δυστυχώς υπήρξε μερίδα ανθρώπων που επέκριναν και φάνηκαν επιφυλακτικοί, κυρίως ως προς τη χρονική στιγμή της αποκάλυψης. Φράσεις όπως τώρα το θυμήθηκε; δυστυχώς ενισχύουν την κουλτούρα βιασμού. Είναι σαφές ότι υπάρχει άγνοια και εκπαιδευτικό έλλειμα ως προς την έμφυλη βία, αλλά και την ειδική ψυχική κατάσταση που συνοδεύει το θύμα.
Καταρχήν καλό θα ήταν για να καταλάβουμε για το τι μιλάμε, να πούμε λίγα λόγια για το πόσο συχνή είναι ειδικά η σεξουαλική βία. Τα διαθέσιμα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) αναφέρουν ότι σε ορισμένες χώρες σχεδόν μια στις τέσσερις γυναίκες μπορεί να αντιμετωπίσει σεξουαλική βία από το σύντροφό της και ότι ένα στα τρία έφηβα κορίτσια αναφέρουν την πρώτη τους σεξουαλική εμπειρία αναγκαστική. (1)
Όσο και αν νομίζουμε ή θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα κατάλοιπα της πατριαρχικής κοινωνίας ο σεξισμός, ο μισογυνισμός και η τοξική αρρενωπότητα ανήκουν στο παρελθόν, η πραγματικότητα και τα τραγικά γεγονότα μας διαψεύδουν. Και δυστυχώς υπάρχει ακόμα ένα κοινωνικό υποσύνολο με πατριαρχικές νοοτροπίες που δεν εξετάζει την αποτρόπαιη πράξη του δράστη αλλά υπεραναλύει, επικρίνει το θύμα και τις επιλογές του λες και φταίει ποτέ το θύμα, λες και δικαιολογείται με οποιοδήποτε τρόπο ο βιασμός ή οποιαδήποτε άλλη σεξουαλική παρενόχληση.
Η λυπηρή πραγματικότητα που βιώνουμε δείχνει ότι το βάρος πέφτει πάντα στη γυναίκα να προστατέψει τον εαυτό της, μέσω της αναγκαστικής συντηριτικοποίησης του τρόπου ζωής της ως μέσο αποφυγής της κακοποίησής της. Χρειάζεται να αλλάξουμε τον τρόπο που κοιτάμε τα πράγματα. Δεν βιάστηκε το θύμα, ο θύτης βίασε. Συμβάλουμε στην περαιτέρω θυματοποίηση με τον τρόπο που προσεγγίζουμε και μιλάμε για το γεγονός. Το φως πρέπει να πέσει στο δράστη. Δεν μας ενδιαφέρει τί φορούσε η γυναίκα, αν είχε πιει, αν.. αν.. αν.. Το ΟΧΙ είναι ΟΧΙ οποιαδήποτε χρονική στιγμή και αν έρχεται, δεν υπάρχει τώρα είναι αργά, όπως δεν υπάρχει και τώρα είναι αργά για μια καταγγελία. Και μόνο αυτή η σκέψη, ότι υπάρχει ημερομηνία λήξης για το πότε νιώθεις έτοιμος και δυνατός για να μιλήσεις, ωθεί έναν ήδη ευάλωτο από το τραύμα του άνθρωπο να διστάσει, ξέροντας ότι θα θυματοποιηθεί περαιτέρω.
Το ψυχικό θάρρος της αποκάλυψης, η προσωπική απόφαση για την κατάλληλη στιγμή που νιώθεις έτοιμος να ανοίξεις το τραύμα και να εκθέσεις την πληγή σου δεν μπορεί να κριθεί από κάποιον τρίτο.
Την στιγμή της κακοποίησης μπορεί να μην καταλάβεις πλήρως τι γίνεται λόγω ηλικίας, λόγω έλλειψης εμπειριών ή γιατί παγώνεις από το φόβο, το σοκ και την δυσπιστία. Η σεξουαλική κακοποίηση μας κάνει να χάσουμε απότομα και βίαια την αίσθηση που έχουμε για τον έλεγχο της ζωής μας, σκεφτόμαστε γιατί δε μπόρεσα να κάνω κάτι να το αποτρέψω, κατηγορούμε τον εαυτό μας γιατί είναι πιο εύκολο να δεχτούμε ότι εμείς φταίμε παρά να δεχτούμε ότι θυματοποιηθήκαμε από κάποιον άλλο. Είναι ένας τρόπος ανάκτησης ξανά κάποιου ελέγχου στη ζωή μας η σκέψη ότι φταίμε εμείς.
Η απώλεια όμως αυτού του ελέγχου μας κάνει να νιώθουμε αδύναμοι, ανάξιοι, εκτεθειμένοι, αβοήθητοι, τρωτοί, χαλασμένοι, μολυσμένοι θέλουμε να κρυφτούμε, μεταφορικά και κυριολεκτικά, νιώθοντας βαθιά ταπείνωση και ανείπωτη ντροπή. Η βαθιά εσωτερίκευση της ντροπής και η αλλαγή του τρόπου που βλέπουμε τον εαυτό μας, τα πράγματα, τον κόσμο γύρω μας μάς αλλάζει, μας κάνει να αρχίσουμε να αναπτύσσουμε άμυνες όπως την άρνηση και την υποτίμηση του συμβάντος. (2) Με κλονισμένη πλέον αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, ο φόβος για τις συνέπειες στο κοινωνικό, εργασιακό περιβάλλον και οι σκέψεις ότι θα αντιμετωπιστώ με δυσπιστία, ή ότι θα υπάρξουν αντίποινα από το δράστη μας κατακλύζουν. Ειδικά αν αναλογιστούμε ότι συχνά ο δράστης είναι άτομο του κοινωνικού μας περιβάλλοντος.
Συχνά κακοποιεί κάποιος που έχει εύκολη πρόσβαση σε εσένα και τον εμπιστεύεσαι, μπορεί να μπούμε λοιπόν σε μια διαδικασία δικαιολόγησης των πράξεων του, ειδικά αν συνδεόμασταν συναισθηματικά μαζί του. Επιπρόσθετα για τα άτομα που η βία είναι οικεία στη ζωή τους, λόγω του περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσαν, μπορεί να την αντιμετωπίσουν σαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους.
Να λοιπόν γιατί δεν μίλησε κάποιος αμέσως. Δεν ξεχνάς, προσπαθείς να μαζέψεις τα κομμάτια σου και να επουλώσεις τις πληγές σου. Δεν ξεχνάς, είναι τόσο μεγάλη η ντροπή που νιώθεις που θες να κρυφτείς. Δεν ξεχνάς, βυθίζεσαι στο σοκ και στο φόβο. (σας συνιστώ να επισκεφτείτε το #whyididntreport στο instagram). Αυτού του είδους το τραύμα ακολουθείται συχνά από χρόνιο άγχος, μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Όπως προανέφερα για να καταπολεμήσουμε αυτό το έγκλημα αλλά και το πως αντιμετωπίζουμε το θύμα ως κοινωνία χρειάζεται εκπαίδευση. Το να κάνουμε το σεξ και την σεξουαλικότητα εχθρό δεν είναι λύση. Πέρα από την αυτονόητη εφαρμογή αυστηρών ποινών, είναι αναγκαίο η εκπαίδευση να εστιάσει στην διαπροσωπική επικοινωνία στα παιδιά από νωρίς, έτσι ώστε να αποτάξουμε ως κοινωνία τους τοξικούς ρόλους των φύλων. Χρειαζόμαστε εκπαίδευση που προωθεί υγιή πρότυπα και διορθώνει στερεότυπα. Χρειάζεται να εμβαθύνουμε στα υγιή παραδείγματα και τους κανόνες που έχουμε για το φύλο, τις σχέσεις και την σωματική μας αυτονομία. Στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή είναι δυσκολότερη αυτή η παρέμβαση γιατί τα μέσα ενημέρωσης και η δεσπόζουσα κουλτούρα έχουν ήδη στείλει λάθος μηνύματα. (3)
Κλείνοντας να αναφέρουμε ότι το κίνημα #metoo που έστω και καθυστερημένα φαίνεται ότι ήρθε επιτέλους στην Ελλάδα δεικνύει ότι η μια γυναίκα παίρνει θάρρος από το θάρρος της άλλης, είμαστε όλες μαζί.
Η γραμμή πανελλαδικής εμβέλειας SOS 15900 απευθύνεται σε γυναίκες θύματα βίας και παρέχει άμεση βοήθεια, ενημέρωση και συμβουλευτική.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλιογραφία
(1) chap6.pdf (who.int)
(2)Kaufman, G. (2004).The Psychology of Shame. Theory and Treatment of Shame-Based syndromes (2nd ed.) Springer Publishing
(3) The Role of Education in Preventing Sexual Misconduct | Edutopia
me too. Movement (metoomvmt.org)
Τηλεφωνική γραμμή SOS – Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (isotita.gr)
https://www.instagram.com/whyididntreport/?hl=el
Photo by Sherise VD on Unsplash
