Καλή Ψυχική υγεία
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα όσον αφορά την κατανόηση και την υποστήριξη της ψυχικής υγείας της μητέρας, καθώς και την διαχείριση της οικογενειακής ευημερίας. Όταν όμως πρόκειται για την ψυχική υγεία του πατέρα, σίγουρα έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας. Η συναισθηματική υποστήριξη του πατέρα στις αλλαγές και τις προκλήσεις που φέρνει ο ερχομός ενός παιδιού στην οικογένεια είναι ανύπαρκτη. H αφετηρία της πατρότητας χαρακτηρίζεται από συναισθήματα αόριστης χαράς, σύγχησης, ανησυχίας και άγχους.
Στην πραγματικότητα εκτιμάται πως πάνω από το 25% των νέων μπαμπάδων βιώνουν κατάθλιψη το πρώτο έτος της ζωής του παιδιού, όπου σχεδόν ποτέ δεν γίνεται διάγνωση άρα ούτε ακολουθείται κάποια μορφή θεραπείας.
Δυστυχώς, πολλοί άνδρες εξαιτίας του στίγματος και των στερεοτύπων που κυριαρχούν γύρω από την ψυχική υγεία σιωπούν. Η απουσία ψυχολογικής υποστήριξης στους νέους μπαμπάδες αποτελεί μεγάλο κενό στις προσπάθειές για βελτίωση της ψυχικής ισορροπίας μέσα στην οικογένεια.
Η πατρότητα προκαλεί βιολογικές και συναισθηματικές αλλαγές
Τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες, το να γίνουν γονείς αποτελεί ορόσημο στην προσωπική τους ανάπτυξη, αφού συμβαίνουν βιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές που έχουν να εμφανιστούν από την εφηβεία. Παρόλο που οι ειδικοί ψυχικής υγείας εκπαιδεύουν πολλούς νέους γονείς σχετικά με το πώς η νέα μαμά βιώνει αυτές τις αλλαγές, λίγοι μιλούν για την μετάβαση που υπόκειται η ζωή του πατέρα. Ο αντίκτυπος των βιολογικών και ψυχολογικών αλλαγών στην διάθεση και συμπεριφορά του είναι πολύ μεγάλος.
Λίγους μήνες πριν τη γέννηση του παιδιού, τα επίπεδα των ανδρικών ορμονών αυξάνονται, προετοιμάζοντας έτσι τον εγκάφαλο για την πατρότητα. Συγκεκριμένα, ολόκληρες εγκεφαλικές περιοχές αναπτύσσονται ώστε να ενισχύσουν τον άνδρα με τις κατάλληλες δεξιότητες που χρειάζεται να έχει ένας πατέρας για να φροντίσει το νεογέννητο – γίνεται ευσυγκίνητος, δένεται έντονα συναισθηματικά και ανταποκρίνεται άμεσα στις ανάγκες των άλλων.
Ο ρόλος του πατέρα και ο ψυχολογικός αντίκτυπος
Καθώς αναλαμβάνουν τον ρόλο του πατέρα, οι άνδρες έρχονται αντιμέτωποι με μερικές από τις πιο δύσκολες αναπτυξιακές προκλήσεις που έχουν στη ζωή τους. Η μετάβαση στην πατρότητα περιλαμβάνει μια σειρά από ιδιαίτερα δύσκολες ψυχολογικές δοκιμασίες. Ένας πατέρας καλείται να επιλύσει τις προσωπικές του διαμάχες που αφορούν την πατρότητα, να διαπραγματευτεί τη συναισθηματική ανασφάλεια, να μάθει να βασίζεται σε άλλα άτομα, να επιτρέψει σε αυτά να βασίζονται σε εκείνον και τέλος να βρει απαραιτήτως μια παρέα από μπαμπάδες. Καμία από αυτές τις δοκιμασίες δεν μπορεί να ξεπεραστεί αν δεν υπάρχει κατανόηση και υποστήριξη.
Επιπλέον, αντιμετωπίζει προκλήσεις και αλλαγές στη σχέση του με την σύντροφό του. Ξαφνικά οι διαφωνίες, η διαπραγμάτευση και η ανάγκη επίλυσης διαμαχιών για την ανατροφή του παιδιού πρωταγωνιστούν στην καθημερινότητα του ζευγαριού, ενώ η ερωτική ζωή δεν αποτελεί πλέον προτεραιότητα. Πολλοί άνδρες που έχουν βασιστεί στην σύντροφό τους συναισθηματικά, αφού γεννηθεί το παιδί αισθάνονται παραμελημένοι, ένοχοι και μπερδεμένοι καθώς προσπαθούν να στηρίξουν την σύντροφο θυσιάζοντας την δική τους ανάγκη για τρυφερότητα.
Έρχοντας αντιμέτωποι με τις οικονομικές απαιτήσεις της οικογένειας που μόλις μεγάλωσε, σε συνδυασμό με την αποχώρηση της συζύγου από τον χώρο εργασίας, οι νέοι μπαμπάδες βιώνουν έντονο άγχος για την δουλειά και το εισόδημά τους, που ίσως να είχαν να το νιώσουν από την πρώτη τους δουλειά. Χωρίς καμία αμφιβολία, και οι δύο γονείς αισθάνονται την πίεση και τις εντάσεις που προκαλούνται στην σχέση.
Οι άνδρες που δέχονται υποστήριξη είναι καλοί μπαμπάδες
Με λίγη βοήθεια και προσοχή από τις συζύγους τους και από άλλους φίλους μπαμπάδες, καθώς και με κάποια μορφή ψυχοθεραπείας εφόσον χρειάζεται, οι νέοι μπαμπάδες αισθάνονται περηφάνεια και ικανοποίηση που φροντίζουν την οικογένειά τους, ενώ ταυτόχρονα βρίσκουν τρόπους να διαχειριστούν τις δικές τους ανησυχίες και ανασφάλειες.
Είναι σε θέση να καρπωθούν τα συναισθηματικά οφέλη που η οξυτοκίνη – η ορμόνη της αγάπης – προκαλεί στο σώμα τους όταν φροντίζουν, παίζουν και αλληλεπιδρούν με τα παιδιά τους. Όταν οι μπαμπάδες, μέσω μικρών καθημερινών εμπειριών, μαθαίνουν στα παιδιά τους τον κόσμο στον οποίο ζουν αποκτούν μια έντονη αίσθηση ικανοποίησης και βρίσκουν ουσιαστικό νόημα στη ζωή τους. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι γεμάτα δυνατές στιγμές με έντονα και πλούσια συναισθήματα, με αποτέλεσμα πολλοί άνδρες να επαναπροσδιορίζουν την έννοια της στοργής.
Οι γονείς συμβάλλουν σημαντικά στην αρμονική ανάπτυξη του παιδιού. Επομένως, όταν οι ίδιοι είναι συναισθηματικά ισορροπημένοι, τότε και το παιδί μπορεί να αναπτύξει τις κατάλληλες δεξιότητες για να διαχειρίζεται τον συναισθηματικό του κόσμο, την κοινωνικότητά του και την συναισθηματική του νοημοσύνη.
Μελέτες έχουν αποδείξει πως όταν υπάρχει αληθινή ψυχική επικοινωνία του πατέρα με το παιδί τότε εκείνο προστατεύεται από αρνητικές εμπειρίες που η ζωή επιφυλλάσσει, όπως η αποτυχία στις σχολικές εξετάσεις, κάποια ερωτική απογοήτευση ή η εκδήλωση αρνητικών συμπεριφορών. Αυτό συμβαίνει διότι ο πατέρας έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την πνευματική ανάπτυξη και τις γνωσιακές δεξιότητες του παιδιού όπως την ακαδημαική επίδοση και δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων.
Ένας συναισθηματικά υγιής πατέρας μπορεί να ενισχύσει όχι μόνο την ψυχική υγεία του παιδιού αλλά και της συντρόφου του. Έρευνες δείχνουν πως οι μπαμπάδες που ανταποκρίνονται συναισθηματικά στις απαιτήσεις της οικογένειας, από την εγκυμοσύνη μέχρι την γέννηση αλλά και μετά από αυτή, έχουν συντρόφους με λιγότερο άγχος και λιγότερες πιθανότητες εμπφάνισης συμπτωμάτων κατάθλιψης – ιδιαίτερα επιλόχειας κατάθλιψης.
Η σιωπηλή επιδημία της πατρικής ψυχικής διαταραχής
Παρόλο που πολλοί μάχονται με τις προκλήσεις, τις ανάγκες και τις απαιτήσεις που συνοδεύουν τον ρόλο του πατέρα, λίγοι μιλούν για αυτές. Οφείλουμε να κατανοήσουμε πως οι μπαμπάδες αντιμετωπίζουν εξίσου προβλήματα ψυχικής υγείας όπως και οι μαμάδες.
Ένας στους τέσσερις μπαμπάδες στις Ηνωμένες Πολιτείες βιώνουν συμπτώματα κατάθλιψης περίπου τέσσερις εβδομάδες μετά την γέννηση του παιδιού και περίπου ένας στους δύο βιώνει κατάθλιψη την ίδια περίοδο που η σύντροφός του βιώνει επιλόχεια κατάθλιψη. Το πιο συγκλονιστικό είναι ότι η πλειοψηφία των δυσκολιών ψυχικής υγείας περνάνε απαρατήρητες, χωρίς διάγνωση, άρα και καμία θεραπεία.
Ήρθε η ώρα να παραδεχτούμε πως ο ρόλος του πατέρα είναι εξίσου σημαντικός με αυτόν της μητέρας κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Καλό είναι να δίνεται προσοχή σε όλα τα μέλη της οικογένειας.
Τα παρακάτω συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται στους μπαμπάδες με ψυχικές διαταραχές.
- Ασυνήθιστη έξαρση θυμού. Παρόλο που οι άνδρες και οι γυναίκες βιώνουν όμοια συμπτώματα, τα εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα οι γυναίκες με κατάθλιψη τείνουν να έχουν συναισθήματα θλίψης και ανικανότητας, ενώ οι άνδρες συχνά κλείνονται στον εαυτό τους και γίνονται οξύθυμοι, εχθρικοί και επιθετικοί.
- Σωματικά συμπτώματα. Η κουλτούρα μας αποθαρρύνει τους άνδρες να εκφράζουν τα συναισθήματά τους ή να παραδέχονται ότι χρειάζονται ψυχολογική βοήθεια εφόσον είναι το «δυνατό» φύλο. Γι’ αυτό το λόγο, οι ψυχικές διαταραχές των ανδρών είναι πιθανότερο να εκφραστούν με σωματοποιημένο τρόπο όπως πόνο, κούραση, πονοκέφαλο ή διαταραχές στο πεπτικό σύστημα.
- Ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά/ κυκλοθυμία. Αλλαγές στην όρεξη που οδηγούν σε απώλεια βάρους, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, αϋπνία ή αντιθέτως πολλές ώρες ύπνου, έλλειψη ενδιαφέροντος για τη δουλειά και την οικογένεια ή για αγαπημένες δραστηριότητες, εγκατάλειψη της καθημερινής ρουτίνας όπως η προσωπική φροντίδα υγιεινής και η ανικανότητα να συγκεντρώνεται και να θυμάται λεπτομέρειες.
Μικρά μυστικά για να πιάσετε την κουβέντα με έναν φίλο ή ένα αγαπημένο πρόσωπο που θα θέλατε να βοηθήσετε ώστε να συνειδητοποιήσει πως χρειάζεται βοήθεια:
- Εκφράστε την ανησυχία σας, αλλά σε καμία περίπτωση μην την δείξετε με τρόπο επιθετικό και επικριτικό. Επιτρέψτε στο άτομο να γνωρίζει ότι νοιάζεστε για εκείνο και πως έχετε παρατηρήσει αλλαγές στη συμπεριφορά του.
- Κάντε απλές ερωτήσεις. Ρωτήστε το άτομο τι κάνει, πότε άρχισε να βιώνει αυτά τα αισθήματα και με ποιο τρόπο θα μπορούσατε να του παρέχετε υποστήριξη. Σε αυτό το σημείο ίσως να είναι ωφέλιμο να ρωτήσετε το άτομο εάν έχει σκεφτεί να ζητήσει τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχική υγείας.
- Προσφέρετε καθησύχαση και ελπίδα. Επιτρέψτε του να γνωρίζει πως δεν είναι μόνο του και πως είστε εκεί για να τον στηρίξετε στην αναζήτηση θεραπείας που θα τον βοηθήσει να αισθανθεί καλύτερα.
- Αποφύγετε φράσεις που θα μπορούσαν να ακουστούν προσβλητικές, υποτιμητικές ή κατηγορηματικές. Ακόμα και αν τελικά δεν καταλάβετε τι αισθάνεται το άτομο, είναι σημαντικό να εκφράσετε την αμέριστη συμπαράστασή σας.
Από τον Charles Schaeffer, PhD
