Η Θεωρία του Νου στην διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος

Από την Εργοθεραπεύτρια του «Θάλπος Αττικής», Ευφροσύνη Καραχρήστου 

 

Η Θεωρία του Νου είναι ένας εγγενώς προδιαγεγραμμένος γνωστικός μηχανισμός. Αφορά την ικανότητα να κατανοούμε ψυχικές καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των συναισθημάτων, των επιθυμιών, των πεποιθήσεων και της γνώσης. Η Θεωρία του Νου (ΘτΝ) δεν περιλαμβάνει μόνο την κατανόηση της σκέψης, αλλά αναφέρεται επίσης στην ικανότητα να κατανοήσουμε ότι οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις των άλλων ανθρώπων μπορεί να διαφέρουν από τις δικές μας και να εξετάσουμε τους παράγοντες που τους έχουν οδηγήσει σε αυτές τις ψυχικές καταστάσεις (Γενά & Τσιρέμπολου, 2008, Μακρής, 2002, Μισαηλίδη, 2003).

Οι πράξεις των ανθρώπων έχουν μια λογική συνέχεια, δηλαδή οι ενέργειες και οι απόψεις τους απορρέουν από αυτό που σκέφτονται, ελπίζουν και επιθυμούν. Η ικανότητα του ατόμου να «διαβάζει το νου», τον καθιστά ικανό στο να αποδίδει στον εαυτό του και στους άλλους νοητικές και εννοιολογικές καταστάσεις (Γενά, 2002, Ζάχου, Τάτου & Πλατσίδου, 2014, Μισαηλίδη, 2003).

Η ΘτΝ έχει ερευνηθεί εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία τόσο σε άτομα τυπικής ανάπτυξης όσο και σε άτομα µε ειδικές ανάγκες, και ειδικά σε άτομα µε νοητική υστέρηση και αυτισμό (Ζάχου, Τάτου & Πλατσίδου, 2014). 

Αναλυτικότερα, οι ερευνητές Simon Baron-Cohen και οι συνάδελφοί τους έχουν αναφέρει ότι τα προβλήματα της ΘτΝ είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αυτισμού. Σε μια μελέτη, εξέτασαν το πώς τα παιδιά με αυτισμό εκτελούσαν ασκήσεις της Θεωρίας του Νου, σε σχέση με παιδιά με σύνδρομο Down, καθώς και σε τυπικά παιδιά. Αυτό που διαπίστωσαν είναι ότι ενώ περίπου το 80% των παιδιών που ήταν τυπικά ή που είχαν σύνδρομο Down, ήταν σε θέση να απαντήσουν σωστά σε ερωτήματα της Θεωρίας του Νου, ωστόσο μόνο το 20% των παιδιών που είχαν διαγνωστεί με αυτισμό, ήταν σε θέση να απαντήσουν σωστά σε τέτοιες ερωτήσεις (Baron-Cohen, S. et al , 2000).

Το σύνολο των ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί σε άτομα µε αυτισμό συμπεραίνουν, ότι τα άτομα αυτά καθυστερούν στην ανάπτυξη της ΘτΝ και δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις πραγματικές νοητικές καταστάσεις των άλλων, λόγω της δυσκολίας τους να κατανοούν τα κρυµµένα κίνητρα πίσω από µια συμπεριφορά. Τα άτομα µε αυτισμό, ερμηνεύουν τη συμπεριφορά των άλλων µε βάση αυτά που εκδηλώνουν, δίχως όμως να λαμβάνουν υπόψη τα κίνητρά τους. Ως αποτέλεσμα, ερμηνεύουν τη συμπεριφορά µε τρόπο κυριολεκτικό (Ζάχου, Τάτου & Πλατσίδου, 2014).

Όπως μελετάμε ο αυτισμός δεν είναι το αποτέλεσμα της ελλειμματικής ανάπτυξης της θεωρίας του νου. Είναι αποτέλεσμα της έλλειψης των επιμέρους νοητικών καταστάσεων, η πρόσκτηση των οποίων συντελεί στην κατάκτηση της Θεωρίας του Νου (ΘτΝ). Τα γνωστικά ελλείματα που παρατηρούνται στον αυτισμό οφείλονται σε ελλείματα ικανοτήτων που προηγούνται της ανάπτυξης της θεωρίας του νου.

 Οι βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της θεωρίας του νου είναι: 

1. Ο διαχωρισμός μεταξύ νοητικών διεργασιών και της πραγματικότητας
2. Η ικανότητα να διαβάζουμε την σκέψη του άλλου 
3. Η αναγνώριση των εσφαλμένων αντιλήψεων 
4. Η αντίληψη κανόνων, όπως «για να γνωρίζει κάποιος πρέπει να το έχει δει» 
5. Η διαφοροποίηση μεταξύ ορθών και εσφαλμένων αντιλήψεων.

Το παιδί γενικότερα, ή το παιδί με αυτισμό ειδικότερα, αναπτύσσεται ως ενιαίο και ανοικτό σύστημα του οποίου οι συγκινήσεις και οι γνωστικές διεργασίες επηρεάζονται αμφίδρομα. Για μια ουσιαστική κάλυψη των αναγκών του παιδιού με αυτισμό, θα πρέπει να εξετάζεται ενδελεχώς η διαδραστική σχέση συναισθήματος και νόησης (Γενά & Τσιρέμπολου, 2008).

Η ΘτΝ έχει ερευνηθεί εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία τόσο σε άτοµα 

τυπικής ανάπτυξης όσο και σε άτοµα µε ειδικές ανάγκες, και ειδικά σε άτοµα 

µε νοητική υστέρηση και σε άτοµα µε αυτισµό

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Baron-Cohen, S. et al (2000). Early identification of autism: the Checklist for Autism in Toddlers (CHAT). Journal of the Royal Society of Medicine, 93 , pp. 521-525

Γενά.Α. & Τσιρέμπολου Ε.(2008). Θεωρητικές και ερευνητικές προεκτάσεις της θεωρίας του νου για τα παιδιά με αυτισμό. Στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εξελικτικής Ψυχολογίας, Μάϊος, 2008.

Γενά, Α. (2002). Αυτισμός και Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Ζάχου, Β., Τάτου, Β. & Πλατσίδου, Μ. (2014) Η ανάπτυξη της θεωρίας του Νου αε ‘Ατομα με Νοητική Υστέρηση και σε Άτομα με Αυτισμό. Στα Πρακτικά του 9οθ Πανελληνίου Συνεδρίου ‘’ Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα’’ (σε΄51). Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος και Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.

Μακρής, Ν. (2002). Θεωρία του Νου: Προπομποί, αναπτυξιακά ορόσημα και επικοινωνιακές προεκτάσεις. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, Περιοδικό της ελληνικής ψυχολογικής εταιρείας. 9 (3) 378-395

Μισαηλίδη, Π. (2003). Η θεωρία των παιδιών για το νου. Εκδόσεις «Τυπωθήτω», Αθήνα

 

PHOTO CREDIT: Caroline Hernandez