Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο του “Θάλπος Καλαμάτας” Εύη Τσικρικού
Ο φθόνος είναι ένα πολύπλοκο και αινιγματικό συναίσθημα το οποίο κατά κύριο λόγο χαρακτηρίζεται ως παράλογο, ακατάλληλο, κακό και λανθασμένο. Ο φθόνος είναι βαθιά ριζωμένος στην ανθρώπινη ψυχή και είναι κοινός για όλους τους ανθρώπους ανά τους αιώνες. Οι πρόγονοι ζούσαν με τον φόβο μην προκαλέσουν το φθόνο των θεών και για αυτό τους τιμούσαν με περίτεχνες τελετές και προσφορές. Ο Αριστοτέλης στη “Ρητορική” όρισε τον φθόνο ως «τον πόνο που προκαλεί η τύχη των άλλων». Και φυσικά, αποτελεί ένα από επτά θανάσιμα αμαρτήματα σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία.
Δεν πρόκειται για “απλό” συναίσθημα ζήλιας αλλά για έντονη ζήλεια που αφορά την υπεροχή ή την επιτυχία του άλλου, συχνά μάλιστα με την επιθυμία να του συμβεί κακό. Σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας υπάρχουν δύο είδη φθόνου. Ο ένας είναι ο “πράος” φθόνος, που αναγνωρίζει την υπεροχή του άλλου και τον κινητοποιεί να του μοιάσει. Παρότι αποτελεί αρνητικό συναίσθημα, αν το άτομο είναι σε θέση να το διαχειριστεί με ωριμότητα, μπορεί να τον επηρεάσει θετικά παρακινώντας τον να βελτιωθεί. Το άλλο είδος είναι ο κακόβουλος φθόνος. Σε αυτή την περίπτωση, ο ζηλόφθων επιθυμεί την καταστροφή του άλλου, ακόμα και αν αυτό δεν ωφελεί την ανάδειξη της υπεροχής του.
Ο άνθρωπος δείχνει στοιχεία φθόνου από την παιδική ηλικία μην μπορώντας να αποκρύψει το συναίσθημα, όπως ένας ενήλικας. Το αρνητικό αυτό συναίσθημα μπορεί να ενσωματωθεί στα παιδί, με αρνητικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση του, ιδίως όταν συνεχώς το συγκρίνουν με τα “άλλα παιδιά”. Μπορεί να προκύψει ένα βαθύ αίσθημα ανεπάρκειας, καταστρέφοντας την ευτυχία του και προκαλώντας του περαιτέρω εσωτερική ζημιά στην μετέπειτα ζωή του.
Μελέτες έχουν δείξει ότι όσο πιο νεαρό είναι το άτομο, τόσο πιο πιθανό είναι να ζηλεύει τους άλλους. Οι ενήλικες κάτω των 30 ετών είναι πιο πιθανό να βιώσουν ζήλια σε σύγκριση με αυτούς που είναι 30 ετών και άνω. Οι κάτω των 30 συνήθως ζηλεύουν την ελκυστικότητα, τις σχέσεις και την κοινωνική κατάσταση των άλλων, κάτι που εξασθενεί όταν μεταβαίνουν στην δεκαετία των 30. Σε αυτή την δεκαετία το άτομο αρχίζει να τα βρίσκει με τον εαυτό του και κατ’ επέκταση μειώνεται η σύγκριση του με τους άλλους. Βέβαια συνεχίζουν να υπάρχουν συναισθήματα φθόνου τα οποία αφορούν κυρίως την επαγγελματική σταδιοδρομία και τα χρήματα. Καθώς το άτομο γερνάει, τα συναισθήματα αυτά περιορίζονται στην οικονομική ευημερία των άλλων.
Έχει παρατηρηθεί, βέβαια, ότι τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας πολύ συχνά ζηλεύουν άλλους ή πιστεύουν ότι άλλοι τους ζηλεύουν. Μάλιστα, ένας ναρκισσιστής για να εξασφαλίσει την αίσθηση ανωτερότητας που έχει ανάγκη έναντι ενός άλλου ατόμου, χρησιμοποιεί την περιφρόνηση για να μειώσει τον άλλον.
Η σύγκριση του εαυτού είναι μια πτυχή της ανθρώπινης φύσης, ανεξάρτητη από ηλικία ή πολιτισμό· η κοινωνική σύγκριση συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Εξαρτάται όμως από τον καθένα ξεχωριστά η επίδραση που θα έχει στην ζωή του· αν θα αποτελέσει κίνητρο αυτοβελτίωσης ή παράγοντας δυστυχίας.
Ο φθόνος μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις διαπροσωπικές σχέσεις του ζηλόφθονα. Ο τρόπος για να μάθει να διαχειρίζεται αυτό το αρνητικό συναίσθημα είναι παρόμοιος με την αντιμετώπιση άλλων αρνητικών συναισθημάτων που καλείται να διαχειριστεί όπως πχ ο θυμός. Τα άτομα που βιώνουν φθόνο συχνά έχουν μια λοξή αντίληψη για το πώς να επιτύχουν την αληθινή ευτυχία. Ένας ειδικός μπορεί να βοηθήσει να αλλάξουν αυτές τις αντιλήψεις, καθιστώντας τους πιο ικανούς να κατανοήσουν την πραγματική έννοια της ευτυχίας και της ικανοποίησης με αυτό που έχουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Festinger, Leon (May 1, 1954). “A Theory of Social Comparison Processes”. Human Relations.
• Erikson, Erik (1968). Identity Youth and Crisis. W.W. Norton and Company
• Dahl, Melissa (2015-11-24). “How Envy Changes as You Get Older”.
• Narcissistic personality disorder Archived 2010-01-08 at the Wayback Machine – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth edition Text Revision (DSM-IV-TR) American Psychiatric Association (2000)
• Hotchkiss, Sandy & Masterson, James F. Why Is It Always About You? : The Seven Deadly Sins of Narcissism (2003)
• Van de Ven N; et al. (2009). “Leveling up and down: the experiences of benign and malicious envy”. Emotion.
• “Why Envy Motivates Us”. 2011-05-31.
• Lange, Jens; Crusius, Jan; Weidman, Aaron (2018). “The Painful Duality of Envy: Evidence for an Integrative Theory and a Meta-Analysis on the Relation of Envy and Schadenfreude”. Journal of Personality and Social Psychology.
• Van de Ven, Niels (2016). “Envy and Its Consequences: Why It Is Useful to Distinguish between Benign and Malicious Envy”. Social and Personality Psychology Compass.
• https://www.psychologytoday.com/us/blog/hide-and-seek/201408/the-psychology-and-philosophy-envy
• https://plato.stanford.edu/entries/envy/
Photo by Pro Church Media on Unsplash
