Το «πρόσωπο» της παρανοειδούς διαταραχής της προσωπικότητας

Από την ψυχολόγο της Μονάδας «Θάλπος Καλαμάτας» Εύη Τσικρικού.

Η παρανοϊκή διαταραχή της προσωπικότητας (PPD) είναι μια διανοητική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από παράνοια, διάχυτη και μακροχρόνια καχυποψία και γενικευμένη δυσπιστία προς τους άλλους¹. Τα άτομα που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή έχουν την τάση να φυλάσσονται από παντού, να είναι καχύποπτοι, και η συναισθηματική τους ζωή είναι περιορισμένη. Οι άνθρωποι με PPD μπορεί να φέρουν μνησικακίες, καχυποψία και να χαρακτηρίζουν τις πράξεις των άλλων ως εχθρικές. Επίσης, να έχουν μία επίμονη τάση αυτο-αναφοράς, ή μια επίμονη αίσθηση του προσωπικού δικαιώματος². 

Το ICD-10 της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας παραθέτει την Παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας ως  F60.0³.  

Η PPD χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον τρία από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• υπερβολική ευαισθησία στις αποτυχίες και τις αρνήσεις

• τάση να “κρατάνε κακία (π.χ. αρνούνται να συγχωρήσουν τις προσβολές ή τις αψιμαχίες)

• η ύπαρξη καχυποψίας και η διάχυτη τάση να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, ερμηνεύοντας εσφαλμένα τις ουδέτερες ή φιλικές ενέργειες των άλλων ως εχθρικές ή περιφρονητικές

• μια μαχητική και επιθετική αίσθηση αυταρέσκειας, η οποία παρεκκλίνει της πραγματικής κατάσταση 

• επαναλαμβανόμενες, αδικαιολόγητες υποψίες σχετικά με τη σεξουαλική πίστη του συντρόφου

• τάση να βιώνουν υπερβολική αυτοσυγκράτηση, εκδηλώνοντας μια επίμονη αυτό-αναφορική στάση

• απασχόληση με αναπόδεικτες «συνωμοτικές» εξηγήσεις των γεγονότων, σχετιζόμενων  άμεσα είτε στον εαυτό τους είτε στον κόσμο γενικότερα.

Η PPD περιλαμβάνει εκτεταμένη παράνοια, φανατισμό, ντροπιαστική και ευαίσθητη παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας, ωστόσο εξαιρούνται η παραληρητική διαταραχή και η σχιζοφρένεια.

Είναι πολύ σημαντικό να διαχωριστεί η παρανοειδής σχιζοφρένεια από την παρανοειδή διαταραχή της προσωπικότητας. Καθώς η πρώτη αποτελεί ψύχωση, που σημαίνει ότι ο ασθενής “χάνει” την επαφή με την πραγματικότητα, ενώ στην δεύτερη ο ασθενής έχει μία σχετικά καλή αντίληψη της πραγματικότητας.

Οι ασθενείς με αυτή τη διαταραχή είναι πιθανόν  να έχουν και νοσηρότητα με άλλες διαταραχές της προσωπικότητας. Η ακριβής αιτία της PPD δεν είναι γνωστή, αλλά πιθανόν να περιλαμβάνει συνδυασμό βιολογικών και ψυχολογικών παραγόντων.  Έχει παρατηρηθεί μια πιθανή γενετική σχέση μεταξύ αυτής της διαταραχής της προσωπικότητας και της σχιζοφρένειας. 

Ωστόσο,  πιστεύεται ότι οι εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας, συμπεριλαμβανομένου του σωματικού ή συναισθηματικού τραύματος, παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της⁴. Οι γνωστικοί θεωρητικοί πιστεύουν ότι η διαταραχή αυτή είναι αποτέλεσμα μιας υποκείμενης πεποίθησης ότι άλλοι άνθρωποι είναι εχθρικοί, σε συνδυασμό με έλλειψη αυτογνωσίας⁵.

Όπως συμβαίνει με όλες τις διαταραχές της προσωπικότητας, η διάγνωση εξαρτάται από την απόδειξη ότι τα δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά του ατόμου διαρκούν με την πάροδο του χρόνου. Επομένως, είναι απαραίτητη η ύπαρξη επιπρόσθετων πληροφοριών  για να αποδειχθεί ότι τα χαρακτηριστικά δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένες καταστάσεις (όπως κλινικές συναντήσεις) και ότι είναι αποδεδειγμένα από την εφηβεία ή την πρώιμη ενηλικίωση⁶.  

Καμία από τις πιθανές θεραπείες για παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας δεν έχει υποβληθεί σε τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές. Παρόλα αυτά, η διαταραχή αυτή  δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, ενώ υπάρχει ένας βαθμός ομοφωνίας όσον αφορά τις γενικές αρχές, στην προσπάθεια διαχείρισης της με ασφάλεια (Gabbard 2000; Fagin 2004). 

Οι κατάλληλοι μακροπρόθεσμοι στόχοι θεραπείας (Bernstein 2007)  περιλαμβάνουν την παροχή βοήθειας στον ασθενή ώστε:

• αναγνωρίζει και αποδέχεται τα αισθήματα ευαλωτότητας που τον διακατέχουν

• να αυξηθεί το αίσθημα της αυτό-αξίας

• να αναπτυχθεί περισσότερη εμπιστοσύνη προς τους άλλους

• να διατυπώνει λεκτικά το άγχος του, αντί να χρησιμοποιεί αντιπαραγωγικές μεθόδους, όπως υπεκφυγές ή εκφοβισμούς.

Όπως συμβαίνει με όλες τις διαταραχές προσωπικότητας, η πρόοδος πιθανόν να είναι αργή, ενώ μερικοί εισηγούνται ότι μπορεί να απαιτηθούν τουλάχιστον 12 μήνες για να καθοριστεί εάν η θεραπεία είναι αποτελεσματική (Bateman 2004). 

Βιβλιογραφία: 

 

1. Waldinger, Robert J. (1 August 1997). Psychiatry for Medical Students. American Psychiatric. ISBN 978-0-88048-789-4. 
2. MacManus, Deirdre; Fahy, Tom (August 2008). “Personality disorders”. Medicine. 36 (8): 436–441. doi:10.1016/j.mpmed.2008.06.001.
3. Paranoid personality disorder — International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision (ICD-10)
4. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9784-paranoid-personality-disorder
5. Beck, AT, & Freeman, AM. (1990). Cognitive therapy of personality disorders. New York: Guilford Press.
6. http://apt.rcpsych.org/content/15/1/40
7. Fagin L (2004) Management of personality disorders in acute in-patient settings. Part 2: Less-common personality disorders. Advances in Psychiatric Treatment; 10: 100–6.
8. Bernstein DP, Useda JD (2007) paranoid personality disorder. In Personality Disorders: Toward the DSM–V (eds W O’Donohue, KA Fowler, SO Lilienfield). Sage Publications.
9. Bateman AW, Tyrer P (2004) Psychological treatment for personality disorders. Advances in Psychiatric Treatment; 10: 378–88.