Άρθρα και Έρευνες
από την ψυχολόγο – χοροκινητική ψυχοθεραπεύτρια του «Θάλπος» Ευτυχία Νικολοπούλου
Τι είναι το ψυχολογικό τραύμα;
Το ψυχολογικό τραύμα είναι το αποτύπωμα που αφήνουν στο άτομο εξαιρετικά στρεσογόνες καταστάσεις και γεγονότα, τα οποία απειλούν τη ζωή του και την αίσθηση της σωματικής και συναισθηματικής του ασφάλειας κάνοντας το να νιώθει αβοήθητο και μετατρέποντας το περιβάλλον σε απειλητικό στα μάτια του.
Το ψυχολογικό τραύμα έχει ως συνέπεια την επίμονη εμφάνιση έντονων δυσάρεστων συναισθημάτων όπως ο φόβος, ο τρόμος, ο πανικός, το αίσθημα ντροπής και αβοηθησίας, η ευερεθιστότητα κ.α… Επίσης, το άτομο που βιώνει ψυχολογικό τραύμα, έρχεται συχνά αντιμέτωπο με επίμονες αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος οι οποίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα και ψυχική του ευημερία. Σε άλλες περιπτώσεις έχει ως συνέπεια το άτομο να ‘’νεκρώνει’’ συναισθηματικά όντας ανήμπορο να νιώσει το οτιδήποτε. Με αυτό τον τρόπο αποσυνδέει τον εαυτό του από κάθε είδους ερέθισμα που σχετίζεται με την πηγή του τραύματος, είτε πρόκειται για επώδυνα συναισθήματα είτε για αισθήσεις στο σώμα του. Το ψυχολογικό τραύμα επηρεάζει σημαντικά την ικανότητα του ατόμου να χαλαρώνει και να εμπιστεύεται τους άλλους καθώς και τον ίδιο του τον εαυτό επειδή υπάρχει η προσδοκία ότι ‘’αυτό που απείλησε τη σωματική και συναισθηματική μου ασφάλεια θα ξανασυμβεί’’.
Παραδείγματα καταστάσεων που μπορεί να είναι τραυματικές για κάποιον.
- Η σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση
- To bullying
- Η σεξουαλική επίθεση
- Τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα
- οι επιπλοκές στη διαδικασία της γέννας
- οι ασθένειες που απειλούν τη ζωή
- η απώλεια κάποιου αγαπημένου ατόμου
- ο χωρισμός από μία σημαντική σχέση
- οι τρομοκρατικές επιθέσεις
- οι φυσικές καταστροφές
- ο πόλεμος
Πέραν των παραπάνω καταστάσεων/γεγονότων, υπάρχει το τραύμα που δημιουργείται από την ανεπαρκή φροντίδα που λαμβάνει από τους φροντιστές του ένα παιδί στα πρώτα χρόνια ζωής (Ogden, 2006). Αυτό το είδος τραύματος ονομάζεται ‘’τραύμα πρόσδεσης’’ (attachment trauma). Πιο συγκεκριμένα, τα πρώιμα χρόνια ζωής είναι καίρια για τη δημιουργία ενός ασφαλούς δεσμού ανάμεσα στο παιδί και το βασικό φροντιστή του, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα σωματική, γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη του πρώτου. Αν ο δεσμός αυτός διαταραχθεί για ποικίλους λόγους όπως παραμέληση, κακοποίηση ή απώλεια του γονέα κ.α., τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα αυτό να αφήσει τραυματικό αποτύπωμα στο παιδί το οποίο πιθανώς θα το ακολουθεί στην υπόλοιπη ζωή του στις σχέσεις που διαμορφώνει με τους άλλους και τον εαυτό του.
Πώς αντιδρά το σώμα σε μία απειλητική για το άτομο κατάσταση;
Σε σωματικό επίπεδο, τη στιγμή που το άτομο βιώνει μία απειλητική κατάσταση θα προκληθεί ένταση και σφίξιμο των μυών, ταχυκαρδία, έντονη εφίδρωση, και γρήγορη και ρηχή αναπνοή, αντιδράσεις που φέρουν το σώμα σε μία κατάσταση εγρήγορσης. Στην περίπτωση αυτή ενεργοποιείται το λεγόμενο Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΣΝΣ) το οποίο είναι υπεύθυνο για την ενεργοποίηση και διέγερση του οργανισμού ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την απειλή (Van Der Kolk, 2014) .
Συγκεκριμένα, το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα παίζει ρόλο στην έκκριση της Επινεφρίνης, μίας ορμόνης που είναι ευρέως γνωστή ως Αδρεναλίνη, η οποία στέλνει αίμα στους μυς για να είναι σε θέση να κινηθούν, επιταχύνει τους χτύπους της καρδιάς και αυξάνει την αρτηριακή πίεση. Όλες αυτές οι εσωτερικές διεργασίες του οργανισμού έχουν ως στόχο να καταστήσουν το άτομο ικανό είτε να μείνει και να ‘’παλέψει’’ (Αντίδραση Πάλης/Fight Response), είτε να το βάλει στα πόδια φεύγοντας από την κατάσταση αν κρίνει ότι έτσι θα είναι ασφαλές (Αντίδραση Φυγής/Flight Response). Αν κανένας από τους παραπάνω δύο αμυντικούς μηχανισμούς (Fight-Flight Response) δεν είναι δυνατός τη στιγμή που το άτομο βιώνει την απειλή είτε γιατί η πηγή του κινδύνου είναι πιο δυνατή από το άτομο είτε επειδή δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής, ο οργανισμός ενεργοποιεί τον ύστατο μηχανισμό αντιμετώπισης της απειλής. Συγκεκριμένα, ‘’μπαίνει’’ σε κατάσταση συντήρησης των αποθεμάτων ενέργειας για να σωθεί από την απειλή, κοκκαλώνοντας. Η καρδιά αρχίζει να χτυπά πιο αργά, η αναπνοή γίνεται ρηχή και ενεργοποιείται το πεπτικό μας σύστημα προκαλώντας διάρροια ή ναυτία. Το σώμα σε αυτή την κατάσταση είναι σαν να μην μπορεί να κουνηθεί και ‘’παγώνει’’ (Αντίδραση Παγώματος/Freeze Response) (Van Der Kolk, 2014).
Για να επιστρέψει ο οργανισμός σε κατάσταση ηρεμίας ενεργοποιείται το λεγόμενο Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα. Αυτό συμβάλλει στην έκκριση της Ακετυλοχολίνης, ενός νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου ο οποίος σχετίζεται με την σταδιακή χαλάρωση των μυών του οργανισμού, την επιβράδυνση των χτύπων της καρδιάς και την επαναφορά της αναπνοής σε ένα φυσιολογικό ρυθμό.
Οι παραπάνω μηχανισμοί του σώματος είναι αρχέγονοι και ενστικτώδεις και συναντώνται σε ανθρώπους και ζώα. Αναπτύχθηκαν ως συμπεριφορές όταν οι άνθρωποι ζούσαν στις σπηλιές και κινδύνευαν από φυσικούς κινδύνους (π.χ. επίθεση από άγρια ζώα). Πρόκειται δηλαδή για φυσιολογικούς μηχανισμούς του σώματος ως απόκριση σε στρεσογόνες καταστάσεις και δεν ενδείξεις παθολογίας. Πότε όμως οι παραπάνω μηχανισμοί αποτελούν λόγους ανησυχίας;
Σωματικές εκδηλώσεις του ψυχολογικού τραύματος
Το ανεπεξέργαστο τραύμα κάνει το σώμα να βρίσκεται μονίμως σε μία κατάσταση συναγερμού και απειλής έτοιμο να μπει ανά πάσα στιγμή σε Αντίδραση Πάλης ή Φυγής. Με τον τρόπο αυτό ενεργοποιούνται οι παραπάνω μηχανισμοί του οργανισμού ακόμα και σε καταστάσεις οι οποίες δεν είναι απειλητικές για το άτομο, οι οποίες όμως μπορεί να παραπέμπουν το άτομο στο τραυματικό βίωμα. Το εσωτερικό σύστημα του οργανισμού αποσυντονίζεται καθώς αυτό προετοιμάζεται για τον κίνδυνο χωρίς όμως να υπάρχει υπαρκτός κίνδυνος. Με αυτόν τον τρόπο το εσωτερικό σύστημα υπερλειτουργεί καθώς καταναλώνει μεγάλος μέρος της ενέργειας στο να ‘’πολεμήσει’’ τους αόρατους εχθρούς (Van Der Kolk, 2014). Αυτό με τον καιρό οδηγεί τον οργανισμό σε εξάντληση. Για το λόγο αυτό ένα από τα συνήθη σωματικά συμπτώματα του ψυχολογικού τραύματος είναι η χρόνια κόπωση. Άλλα συμπτώματα είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα, οι διαταραχές ύπνου, ο χρόνιος πόνος κ.α. (Centers for Disease Control and Prevention, 2012). Στον αντίποδα, το άτομο μπορεί να αποσυνδεθεί πλήρως από το σώμα και τις αισθήσεις του και ακόμη και να μη νιώθει συγκεκριμένα σημεία του σώματος (Van Der Kolk, 2014).
Υπάρχει θεραπεία;
Τα καλά νέα είναι ότι η θεραπεία του ψυχολογικού τραύματος είναι εφικτή και το άτομο μπορεί να φτάσει στο σημείο να βιώνει μία ζωή όπου θα νιώθει ασφάλεια και εσωτερική ηρεμία δουλεύοντας ψυχοθεραπευτικά με έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Σημαντικό κομμάτι της θεραπείας του ψυχολογικού τραύματος είναι η ενσωμάτωση των διαφορετικών συναισθημάτων σκέψεων και εμπειριών γύρω από το τραυματικό βίωμα και η απόδοση προσωπικού νοήματος σε αυτό από το ίδιο το άτομο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Bessel Van Der Kolk (2014). The Body Keeps The Score: Mind, Brain and Body in the Transformation of Trauma. Penguin Books.
Ogden Pat, Minton Kekuni, Pain Clare (2006), Trauma and the Body: A Sensorimotor Approach to Psychotherapy, W. W. Norton & Company.
Treatment Improvement Protocol (TIP) Series, No. 57. Center for Substance Abuse Treatment (US). Rockville (MD): Substance Abuse and Mental Health Services Administration (US); 2014.
https://www.helpguide.org/articles/ptsd-trauma/coping-with-emotional-and-psychological-trauma.htm
Pete Walker, M.A. Psychotherapy (pete-walker.com)
Photo by Eduardo Goody on Unsplash
