Ενώ οι άνθρωποι ανέκαθεν γνώριζαν τις επιπτώσεις του τραύματος στην ψυχική υγεία, μόλις το 1980 επινοήθηκε ο όρος "Διαταραχή Μετατραυματικού στρες", ή "Post Traumatic Stress Disorder - PTSD". Η αποδοχή αυτή προκάλεσε μια έκρηξη ερευνών σχετικά με τα αίτια, τα τρωτά σημεία, καθώς και τη βέλτιστη θεραπεία της PTSD.
Έκτοτε έχουμε μάθει πολλάγια το πώς να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτή τη χρόνια πάθηση να την αντιμετωπίσουν. Στην Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο ακολουθούνται συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για την θεραπεία της PTSD. Τα αποτελέσματα των περισσότερων ερευνών υποστηρίζουν την " θεραπεία έκθεσης" ως την αποτελεσματικότερη μορφή παρέμβασης.
Αίτια της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες
Η διαταραχή μετατραυματικού στρες προκαλείται από ένα ψυχολογικά τραυματικό γεγονός, το οποίο εμπεριέχει είτε πραγματικό ή απειλούμενο θάνατο είτε σοβαρό τραυματισμό του πάσχοντος ή άλλων. Αυτού του είδους τα γεγονότα ονομάζονται “πιέσεις” και μπορεί να τα βιώσει κανείς είτε μόνος του είτε ομαδικά.
Ένα βίαιο προσωπικό συμβάν όπως ο βιασμός, η ληστεία, το τροχαίο ατύχημα, ο πόλεμος, ένα εργατικό ατύχημα, οι φυσικές καταστροφές (σεισμός, πλημμύρα), αποτελούν “πιέσεις” που μπορεί να προκαλέσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες. Σε πολλές περιπτώσεις, το να δεις κάποιον να πληγώνεται ή να πεθαίνει ή να πληροφορείσαι ότι ένας στενός φίλος ή ένα μέλος της οικογένειας βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο μπορεί να προκαλέσει τη διαταραχή αυτή.
Συμπτώματα
Η PTSD, είναι μια σύνθετη διαταραχή, με πολλαπλές ομάδες συμπτωμάτων. Αποφυγή καταστάσεων που μπορεί να προκαλέσουν αναμνήσεις από το γεγονός, συνεχής υπερ-διέγερση (συνεχώς ο ασθενής να προσπαθεί να εντοπίσει πιθανό κίνδυνο), και αρνητική διάθεση είναι τα βασικά στοιχεία. Ωστόσο, η «επαναβίωση του τραύματος» με τη μορφή ενοχλητικών εικόνων, αναμνήσεων και εφιαλτών αποτελεί το κυριότερο σύμπτωμα.
Η αδυναμία του να προχωρήσει το άτομο παρακάτω - καθώς παραμένει συνεχώς στοιχειωμένο από το τρομακτικό παρελθόν – συνοδεύει όλες τιε ομάδες συμπτωμάτων. Κάθε επιτυχημένη θεραπεία, ως εκ τούτου, πρέπει να στοχεύει σε αυτές τις τραυματικές μνήμες και η θεραπεία έκθεσης έχει σχεδιαστεί ειδικά για να επιτευχθεί αυτό.
Θεραπεία της έκθεσης στο τραυματικό γεγονός
Η θεραπεία της έκθεσης είναι μια προσέγγιση κοινής λογικής. Όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με τη φράση «να πάρουμε πάλι τα ηνία στα χέρια μας» - ελέγχοντας και αντιμετωπίζοντας αυτό που μας φοβίζει και όχι αποφεύγοντάς το. Οι πιο επιτυχείς θεραπείες που αφορούν τις αγχώδεις διαταραχές είναι χτισμένες γύρω από την έννοια αυτή.
Για παράδειγμα, για να θεραπεύσουμε κάποιον που φοβάται τις αράχνες, θα τον βοηθήσουμε να αντιμετωπίσει τον φόβο του.
Ξεκινάμε με την τοποθέτηση ενός βάζου που περιέχει μια μικρή αράχνη στην άκρη της αίθουσας και σταδιακά την μεταφέρουμε όλο και πιο κοντά στον ασθενή. Καθώς μειώνουμε την απόσταση μειώνεται και ο φόβος του. Έτσι θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μεγαλύτερες αράχνες, συνεχίζοντας την ίδια τακρική με όλο και μεγαλύτερη αράχνη. Σε κάθε βήμα, η ανησυχία του ασθενή αυξάνεται φυσιολογικά, αλλά μένοντας σε αυτό το συναίσθημα και μην αποχωρώντας, μειώνεται σταδιακά ή «συνηθίζεται» το φοβικό αντικείμενο, έτσι ώστε να μπορεί να προχωρήσει στο επόμενο βήμα.
Η θεραπεία της PTSD είναι ουσιαστικά η ίδια διαδικασία. Βοηθάει το άτομο να αντιμετωπίσει σταδιακά τις καταστάσεις, τα μέρη και τις δραστηριότητες που αποφεύγει από τότε που βίωσε το τραυματικό γεγονός, αφού όλα αυτά του προκαλούν εξίσου μεγάλη ανησυχία. Αυτό το αποκαλούμε "in vivo" (ζωντανή) έκθεση.
Ωστόσο, το κύριο "φοβικό αντικείμενο" δεν είναι έξω από το άτομο αλλά είναι η μνήμη της τραυματικής εμπειρία του. Τα άτομα με PTSD - συνειδητά ή ασυνείδητα - μπλοκάρουν και αποφεύγουν αυτές τις οδυνηρές αναμνήσεις. Η θεραπεία έκθεσης τους βοηθά να αντιμετωπίσουν σταδιακά τις μνήμες και να "επεξεργαστούν" την εμπειρία με ένα ασφαλές και ελεγχόμενο τρόπο. Αυτό ονομάζεται "εικονική έκθεση". Κάθε φορά που έρχονται αντιμέτωποι με την τραυματική μνήμη χωρίς να την αποφεύγουν και ταυτόχρονα καταφέρνουν να παραμένουν μαζί της για μεγάλο διάστημα προκειμένου να μειώσουν την αγωνία, κάνουν ένα ακόμη βήμα προς την ανάκαμψη.
Το πρώτο μέρος της θεραπείας είναι να εξηγήσουμε με σαφήνεια στοn ασθενή πώς λειτουργεί και γιατί προχωράμε στην εφαρμογή της. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τους ζητάμε να κάνουν αυτό που φοβούνται περισσότερο! Εξηγούμε το σκεπτικό και τη διαδικασία με κάθε λεπτομέρεια, χρησιμοποιώντας συχνά αλληγορίες για την ανάδειξη των μηχανισμών που εμπλέκονται.
Τους διδάσκουμε επίσης στρατηγικές για τη διαχείριση κινδύνου. Αυτές δεν εφαρμόζονται κατά τη διάρκεια της θεραπείας, αλλά είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να αισθάνονται αυτοπεποίθηση και ασφάλεια ώστε να ελέγξουν την αγωνία τους όταν αυτή προκύπτει στην καθημερινότητά τους.
Στη συνέχεια, ζητάμε από το πρόσωπο να μιλήσει σαν να ζει το γεγονός. Ακριβώς όπως αξιολογήσαμε την έκθεσή στην αράχνη ως φοβικό αντικείμενο, έτσι προσπαθούμε να κάνουμε και για τη μνήμη. Τις πρώτες στιγμές, το άτομο μπορεί να μιλήσει με τα μάτια ανοιχτά, σε παρελθοντικό χρόνο («Μπήκα μέσα στο πάρκο ...») αποφεύγοντας τις χειρότερες πτυχές.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να αντιμετωπίσει όλες τις πτυχές της εμπειρίας, για να εξασφαλιστεί ότι δεν υπάρχουν "φαντάσματα του παρελθόντος" που θα προκαλέσουν προβλήματα αργότερα. Έτσι ζητάμε από τον ασθενή να έχει κλειστά τα μάτια, να χρησιμοποιήσει ενεστώτα χρόνο («περπατώ στο πάρκο ..."), δίνοντας έμφαση σε όλες τις αισθήσεις (στα αξιοθέατα, στους ήχους, στις μυρωδιές, στις γεύσεις, στην αφή) και - καθώς προχωρά η θεραπεία - αντιμετωπίζουν τις χειρότερες πτυχές της εμπειρίας με κάθε λεπτομέρεια.
Παρακολουθούμε τακτικά το μοτίβο των άσχημων συναισθημάτων, ώστε να είμαστε σίγουροι ότι μειώνεται πριν από τη μετάβαση στο επόμενο επίπεδο. Η θεραπεία έκθεσης είναι μία έντονη διαδικασία και για το θεραπευτή και για τον πελάτη. Το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα είναι τόσο να μειώνεται η αγωνία όσο και να κατανοείται καλύτερα του τι συνέβη και γιατί. Η ένωση των κομματιών του πάζλ είναι ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη του ασθενούς και έχει αναγνωριστεί ως μια αποτελεσματική θεραπεία.
Παραλλαγές της παρατεταμένης έκθεσης χρησιμοποιούν φαρμακευτική αγωγή για την πρόσβαση στη μνήμη, ενώ οι πιο πρόσφατες προσεγγίσεις (όπως η απευαισθητοποίηση) δίνουν τεράστια έμφαση στην χαλάρωση και στη μείωση της διέγερσης κατά τη διάρκεια της έκθεσης. Γνωρίζουμε τώρα ότι τίποτα από τα δύο δεν είναι ενδεικτικό. Οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση στις μνήμες τους και μπορούν να αντέξουν το συναίσθημα της αγωνίας, χωρίς αυτές τις προσθήκες.
Ενώ υπάρχει μια κοινή αντίληψη ότι ο καλύτερος τρόπος για να θεραπευτεί κανείς από το τραύμα είναι απλά να το ξεχάσει και να επικεντρωθεί στο μέλλον, η έρευνα και οι κλινικές ενδείξεις είναι σαφείς: για τους επιζώντες από τραύμα με PTSD, δεν ωφελεί αυτή η μορφή θεραπείας. Πράγματι, τα ερευνητικά στοιχεία είναι πλέον αρκετά ισχυρά ώστε θα ήταν αμέλεια να μην προσφερθεί μία εστιασμένη στο τραύμα ψυχολογική θεραπεία σε έναν ασθενή με PTSD.